اثربخشی برنامۀ توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظۀ آینده‌نگر بر مشکلات رفتاری و حافظۀ فعال کودکان با اختلال کاستی توجه بیش‌فعالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران،

2 دانشیار گروه روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استاد ممتاز گروه روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 استاد گروه روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی برنامۀ توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظۀ آینده‌نگر بر مشکلات رفتاری و حافظۀ فعال کودکان با اختلال کاستی توجه بیش‌فعالی انجام شد.این پژوهش، یک مطالعۀ شبه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون و گروه کنترل بود. در این پژوهش 32 دختر با اختلال کاستی توجه بیش‌فعالی شرکت کردند که به روش دردسترس از مدارس شهر کرمانشاه انتخاب شده بودند. آزمودنی‌ها به دو گروه 16 نفری آزمایش و کنترل تقسیم شدند. گروه آزمایش، برنامۀ توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظۀ آینده‌نگر را در 18 جلسه دریافت کردند، در حالی‌که به گروه کنترل این آموزش ارائه نشد. ابزارهای پژوهش پرسشنامۀ مشکلات رفتاری راتر (1975) و مجموعه آزمون حافظۀ فعال برای کودکان ارجمندنیا (1396) بود. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس چندمتغیری تحلیل شد. نتایج نشان داد که برنامۀ توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظۀ آینده‌نگر بر مشکلات رفتاری و حافظۀ فعال آزمودنی‌ها تأثیر معناداری داشت (0001/0P<). بر اساس یافته‌ها، برنامۀ توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظۀ آینده‌نگر مشکلات رفتاری و حافظۀ فعال کودکان با اختلال کاستی توجه بیش‌فعالی را بهبود بخشید. بنابراین، می‌توان از این برنامه به‌منظور بهبود مشکلات رفتاری و حافظۀ فعال چنین کودکانی بهره برد و برنامه‌ریزی برای استفاده از برنامۀ توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظۀ آینده‌نگر برای آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effictiveness of prospective memory-based cognitive rehabilitation program on behavioral problems and working memory of children with attention deficit/hyperactivity disorder

نویسندگان [English]

  • Hadis Musazadeh Moghaddam 1
  • Ali Akbar Arjmandnia 2
  • Gholamali Afrooz 3
  • Bagher Ghobari-Bonab 4
1 Ph. D. student in Psychology and Education of Exceptional Children, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Psychology, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Distinguished Professor, Department of Psychology and Education of Exceptional Children, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 Professor, Department of Psychology and Education of Exceptional Children, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Present study was aimed to investigate the effectiveness of prospective memory-based cognitive rehabilitation program on behavioral problems and working memory in children with attention deficit/hyperactivity disorder. The present research was a semi-experimental study with pre-test, post-test design and control group. The participants were 32 girls with attention deficit/hyperactivity disorder from schools in Kermanshah city who were chosen using convenient sampling method. Subjects were divided into experiment and control groups, each group consisting of 16 children. The experiment group received 18 sessions of prospective memory-based cognitive rehabilitation program, while the control group did not receive any training. The research tools were Rutter’s Child Behavior Questionnaire (1975) and Arjmandnia’s Working Memory Test Battery for Children (2017). Data were analyzed by MANCOVA. The results showed that prospective memory-based cognitive rehabilitation program had a significant effect on the behavioral problems and working memory of participants (P<0.0001). According to the findings, of prospective memory-based cognitive rehabilitation program improves behavioral problems and working memory in children with attention deficit/hyperactivity disorder. So, this program can be used to improve behavioral problems and working memory of these children, and planning for providing prospective memory-based cognitive rehabilitation program for them has particular importance

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive rehabilitation
  • prospective memory
  • working memory
  • attention deficit/hyperactivity disorder
ارجمندنیا، علی‌اکبر (1396). مجموعه آزمون حافظۀ فعال برای کودکان (حاف بک). تهران: رشد فرهنگ. 
ارجمندنیا، علی اکبر.، شریفی، علی و رستمی، رضا (1393). اثربخشی برنامه تمرین رایانه‌ای بر عملکرد حافظۀ فعال دیداری فضایی دانش‌آموزان با مشکلات ریاضی. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 3(4): 6-24.
افروز، غلامعلی و عاشوری، محمد (1393). مبانی روان‌شناختی مدیریت رفتار کودکان بی‌قرار و بیش‌فعال. تهران: دانشگاه تهران.
امانی، امید.، مظاهری، محمدعلی.، نجاتی، وحید و شمسیان، بی‌بی شهین (1396). اثربخشی توانبخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی توجه و حافظۀ فعال نوجوانان بقا یافته از لوسمی حاد لنفوبلاستیک دارای سابقه شیمی درمانی. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 27(147): 126-138.
بهروز سرچشمه، سعیده.، عاشوری، محمد و انصاری شهیدی، مجتبی (1396). اثربخشی آموزش شناختی بر میزان توجه و حافظۀ فعال کودکان با اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی. فصلنامه توانمندسازی کودکان استثنایی، 8(21): 6-15.
توکلی‌زاده، جهانشیر.، بوالهری، جعفر.، مهریار، امیرهوشنگ و دژکام، محمود (1376). همه‌گیرشناسی اختلال‌های رفتاری ایذایی و کمبود توجه در دانش‌آموزان دبستانی شهر گناباد. مجله روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی، 3(1): 40-52.
حمیدی، فریده و محمدی خراسانی، فرنگیس (1396). اثربخشی مشاوره گروهی شناختی رفتاری والدین کودکان بیش‌فعال بر اختلالات رفتاری فرزندان. فصلنامه توانمندسازی کودکان استثنایی، 8(22):50-60.
زارع، حسین و شریفی، علی اکبر (1396). تأثیر توانبخشی شناختی رایانه‌ای بر بهبود عملکرد حافظۀ فعال و آینده‌نگر بیماران مبتلا به اسکلروزیس چندگانه. فصلنامه روان‌شناسی شناختی، 5(1): 1-10.
زارع، حسین.، شریفی، علی‌اکبر و حاتمی، جواد (1394). اثربخشی توانبخشی شناختی رایانه‌ای بر حافظۀ آینده‌نگر بیماران دچار آسیب مغزی.فصلنامه روان‌شناسی کاربردی، 1(33):63-77.
شهائیان، آمنه.، شهیم، سیما و بشاش، لعیا (1386). هنجاریابی، تحلیل عاملی و پایائی فرم کوتاه ویژه والدین مقیاس درجه بندی کانرز برای کودکان 6 تا 11 ساله در شهر شیراز. مطالعات روانشناختی، 3(3): 120-97.
صاحبان، فاطمه.، امیری، شعله.، کجباف، محمدباقر و عابدی، احمد (1389). بررسی اثر کوتاه مدت آموزش کارکردهای اجرایی، بر کاهش نشانه‌های کمبود توجه و بیش‌فعالی در دانش‌آموزان پسر دور ابتدایی شهر اصفهان. تازه‌هایعلوم شناختی، 12(1): 52-58.
ضرقامی، الهام.، احدی، حسن.، اطهاری، سید شمس‌الدین و کراسکیان، آدیس (1396). مقایسه سلامت عمومی و پرخاشگری در مادران کودکان مبتلا به آسم و مادران کودکان با اختلال رفتاری. فصلنامه توانمندسازی کودکان استثنایی، 8(22): 70-78.
عاشوری، محمد و جلیل‌آبکنار، سیده سمیه (1395). دانش‌آموزان با نیازهای ویژه و آموزش فراگیر (چاپ اول). تهران: رشد فرهنگ. 
قمری گیوی، حسین.، نریمانی، محمد و محمودی، هیوا (1391). اثربخشی نرم‌افزار پیشبرد شناختی بر کارکردهای اجرایی، بازداری پاسخ و حافظۀ فعال کودکان دچار نارساخوانی و کاستی توجه بیش‌فعالی. فصلنامه ناتوانی‌های یادگیری، 3(2): 98-115.
کاویان‌پور، فرنوش.، ملک‌پور، مختار و عابدی، احمد (1392). اثربخشی آموزش کارکردهای اجرایی (بازداری پاسخ) بر میزان تکانشگری کودکان پیش‌دبستانی دارای اختلال ناهماهنگی رشدی: پژوهش موردی. مجله توانبخشی، 14(1):86-76.
کریمی، لیلا‌السادات.، زارع، حسین و هادیان فرد، حبیب (1390). تأثیر موسیقی درمانی بر توجه انتخابی کودکان دارای اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی. فصلنامهایرانیکودکاناستثنایی، 11(1): 33-44.
گال، مریل.، بورگ، والتر و گال، جویس (1382). روش‌های تحقیق کمّی و کیّفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی، ترجمۀ احمدرضا نصر و همکاران. چاپ اول. تهران: سمت.
گودینی، رحمان.، پورمحمدرضای تجریشی، معصومه.، طهماسبی، سیامک و بیگلریان، علی‌اکبر (1395). اثربخشی آموزش مدیریت هیجان به مادران بر مشکلات رفتاری فرزندان از دیدگاه مادران. فصلنامه توانبخشی، 18(1): 13-24.