اثربخشی توان‌بخشی شناختی مبتنی بر بازشناسی هیجانی بر مشکلات رفتاری و تئوری ذهن کودکان مبتلا به اختلال طیف اُتیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنائی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

2 دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

3 استاد مدعو گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران و دانشیار گروه روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی توان‌بخشی شناختی مبتنی بر بازشناسی هیجانی بر مشکلات رفتاری و تئوری ذهن کودکان مبتلابه اختلال طیف اُتیسم بود. مطالعه حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعه آماری شامل دانش‌آموزان با اختلال طیف اُتیسم (298 نفر=65 دختر+232 پسر) شهر شیراز در سال تحصیلی 99-1398 بود. گروه نمونه شامل 44 نفر از دانش‌آموزان اُتیسم که با نمونه‌گیری هدفمند از بین مدارس عادی و استثنائی انتخاب و در 2 گروه 22 نفری آزمایش و گواه (16 پسر و 6 دختر) به روش تصادفی گمارده شدند. مداخله طی 12 جلسه بر روی گروه آزمایش اجرا و گروه گواه همان برنامه‌های روزانه را ادامه دادند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه سنجش دامنه اُتیسم (ASSQ)، آزمون نظریه ذهن (Tom Test) و بررسی پیشینه توان‌بخشی شناختی مبتنی بر بازشناسی هیجان (AREF) بود. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و چندمتغیری از نسخه نرم‌افزار آماری 24-SPSS مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌هانشان داد که روش توان‌بخشی شناختی مبتنی بر بازشناسی هیجانی بر بهبود مشکلات رفتاری (68/33=F، 1=df، 001/0≥P)، تئوری ذهن سطح یک (001/0P=، 23/21F=)، تئوری ذهن سطح دو (002/0P= و 58/11F=) و نمره کل تئوری ذهن (001/0P=، 93/16F=) تأثیر مثبت داشت؛ اما بر تئوری ذهن سطح سه، تأثیر معنادار نداشته است. با توجه به نتایج پژوهش می‌توان چنین نتیجه گرفت که آموزش بازشناسی و تشخیص مناسب هیجانات از طریق توان‌بخشی شناختی (جانشینی)، می‌تواند مشکلات رفتاری را بهبود و سطوح نظریه ذهن را ارتقا دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effectiveness of the cognitive rehabilitation based on recognition of emotional-face on behavioral problems, and the theory of mind in children with Autism Spectrum Disorder

نویسندگان [English]

  • Maryam Yaghini 1
  • Farah Naderi 2
  • Vahid Nejati 3
  • Parvin Ehteshamzadeh 2
1 PhD Student Psychology and Education of Exceptional Children, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
2 Associate Professor, Department of Psychology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
3 Visiting Professor, Department of Psychology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran and Associate Professor, Department of Psychology, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The aim of this study was to investigate the effectiveness of cognitive rehabilitation based on emotional recognition on behavioral problems and theory of mind in children with autism spectrum disorder (ASD). The research was an experimental study with pre-test-post design and a control group. The statistical population consisted of students with ASD (298 subjects=65 girls+232 Boys) of Shiraz City in 2019-2020 academic year. The sample consisted of 44 students who were selected by purposeful sampling from among normal and exceptional schools with simple random method and were placed in 2 groups of 22 (16 boys+6 girls). Intervention in 12 sessions was performed on the experiment group and control group members continued their daily programs. The research tools included Autism Spectrum Screening Questionnaire (Ehlers, Gillberg, Wing, 1993), Theory of Mind Test or ToM (Stimann, 1994) and study of cognitive rehabilitation background based on emotion recognition (AREF). Data were analyzed using single-variable and multivariate analysis of covariance using statistical software SPSS24. Results showed that cognitive rehabilitation method based on emotional recognition had a positive effect on improving behavioral problems (F=33.68, df=1, P≥0.001), level one (P=0.001 & F=21.23) level two (P=0.002 & F=11.58) and the overall score of theory of mind (P=0.001 & F=16.93), but did not have a significant effect on level three theory of mind. Based on the results, it can be concluded that teaching the proper recognition and diagnosis of various emotions through cognitive rehabilitation (substitution) can improve behavioral problems and upgrade the levels of theory of mind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive rehabilitation
  • emotional recognition
  • behavioral problems
  • Theory of Mind
  • autism

مراجع

آبادی، ف.، نجاتی، و.، و پوراعتماد، ح. (1395). اثربخشی تقلید تظاهرات هیجانی چهره بر بهبود تشخیص حالات هیجانی در کودکان دارای اختلال طیف درخودماندگی با کنش فرارونده. مجله علوم روان‌شناختی. 15(59)، 390-378.
باقری، ا.، و فروزنده، ا. (1396). کاربرد توان‌بخشی شناختی برای انواع اختلالات روانی. مجله پیشرفت‌های نوین در علوم رفتاری. 2(10)، 27-14.
برزگر، ب.، نجاتی، و.، و پوراعتماد، ح. (1393 الف). اثر فیلتر بسامدی تصویر چهره بر جلب‌توجه کودکان اُتیستیک و سالم. مجله طب توان‌بخشی. 3(1)، 31-23.
برزگر، ب.، نجاتی، و.، و پوراعتماد، ح. (1393 ب). بررسی تفاوت توجه به چهره‌های هیجانی واقعی و گرافیکی در کودکان اُتیستیک و عادی. روان‌شناسی افراد استثنائی.4(14)، 16-1.
بهادری، ا.، و پناهی، م. (1397). اثربخشی آموزش تکالیف نظریه ذهن در افزایش سطح تعامل اجتماعی و ارتباط کودکان اُتیستیک. جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش. 9(1)، 38-27.
حبیبی، آ. (1397). آموزش کامل SPSS و راهنمای تصویری نرم‌افزار SPSS. ویرایش پنجم. نشر الکترونیک.
حسن‌پور، م.، مرادی، و.، یعقوب‌نژاد، س.، و حقانی، ش. (1398). بررسی تأثیر آموزش بازشناسی هیجان‌های چهره‌به‌چهره به کودکان اُتیسم با عملکرد بالا بر رابطه مادر- فرزندی آنان. مجله علوم پزشکی رازی. 26(6)، 63-54.
دیلمی، ن. (1396). بررسی اثربخشی توان‌بخشی شناختی روان‌شناختی روانی- حرکتی دوساهو بر عملکرد اجرایی، انعطاف‌پذیری ذهنی، تنظیم هیجان و نظریه ذهن کودکان اُتیستیک با عملکرد بالا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات اهواز.
شاطری، ل. (1395). مقایسه توانایی تشخیص تظاهرات چهره‌ای هیجان‌های بیماران مبتلابه اسکیزوفرنیای پارانویید و غیرپارانویید با همشیرهای مبتلایان به اسکیزوفرنی و افراد سالم. فصلنامه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی. 11(43)، 135-125.
 
32 | نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی (علمی- پژوهشی)، سال یازدهم، شماره 3(33)، پاییز 1399
 
شیری، ا.، نجاتی، و.، پوراعتماد، ح،. و چیمه، ن. (1392). بررسیتأثیرتوان‌بخشیشناختیبرترمیمتواناییشناختاجتماعیکودکاناُتیسمباعملکردبالا. تحقیقات علوم رفتاری، 5(33). 332-321.
شیری، ا.، نجاتی، و،. و پوراعتماد، ح. (1392). بررسی اثربخشی توان‌بخشی شناختی بر بهبود تشخیص حالات هیجانی در کودکان دارای اُتیسم با عملکرد بالا. فصلنامه کودکان استثنائی. 13(3)، 14-5.
عیوضی، س.، یزدان‌بخش، ک.، و  مرادی، ا. ( 1397). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه‌یار بر بهبود کارکرد اجرایی بازداری پاسخ در کودکان مبتلابه اختلال نارسایی‌توجه/بیش‌فعالی. فصلنامه علمی- پژوهشی عصب روا‌نشناسی. 3(14)، 22-9.
قربانی، م.، نجفی، م.، نجاتی، و.، و محمدی‌فر، م ع. (1398). اثربخشی توان‌بخشی شناختی حالات ذهنی بر بازشناسی بیان چهره‌ای هیجان در افراد وابسته به مواد، فصلنامه اعتیادپژوهی سوءمصرف مواد. 12(50)، 276-253.
قمرانی، ا.، البرزی، ش.، و خیر.، م. (1385). بررسی روایی و اعتبار آزمون نظریه ذهن در گروهی از دانش‌آموزان عقب‌مانده ذهنی و عادی شهر شیراز، مجله روان‌شناسی، 10(2) پیاپی 38، 199-181.
کاسه چی، م. (1390). روایی و پایایی نسخه فارسی پرسشنامه غربالگری کودکان اُتیسم با عملکرد بالا 12-7 ساله. پایان‌نامه کارشناسی ارشد کاردرمانی روان. دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
منصوری، م.، چلبانیو، غ.، ملکی‌راد، ع. ا.، و مسدد، س. ع. ا. ( 1389). مقایسه عوامل مؤثر بر تحول سطوح نظریه ذهن در کودکان مبتلا به اُتیسم و کودکان طبیعی. مجله علمی- پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک. 4(53). 125-115.
موسی بیگی, ط،. کریمی، ح،. آسانی، ت. (۱۳۹۸). اثربخشی توان‌بخشی شناختی ذهن‌خوانی بر علائم رفتاری کودکان اُتیسم با عملکرد بالا در کرج. همایش ملی خانواده، اختلال اُتیسم و چالش‌های همراه. 1398، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
موسی‌زاده، ح.، ارجمندنیا، ع.، افروز، غ.، و غباری‌بناب، ب. (1397). اثربخشی برنامه توان‌بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده‌نگر بر مشکلات رفتاری و حافظه فعال کودکان با اختلال کاستی توجه بیش‌فعالی. نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی. 9(2)، 110-99.
نجاتی، و. (1396). بسته توان‌بخشی شناختی بازشناسی هیجانی عارف. تهران: مرکز پژوهشی علوم اعصاب شناختی رفتار دانشگاه شهید بهشتی.
نجاتی، و.، شیری، ا.، و فرقانی، س. (1393). بررسی تأثیر توان‌بخشی هیجانی مبتنی بر رایانه بر درک حالات هیجانی در کودکان پیش‌دبستانی. مجله علوم پزشکی رازی. 21(120)، 26-19.
نجاتی، و.، مقصودلو، م.، و معین‌اسلام، م. (1394). سیر تحول بازشناسی هیجان در نمونه‌ای از کودکان ایرانی، فصلنامه علمی- پژوهشی طب توان‌بخشی. 5(1)، 84-75.
نجار زادگان، م.، نجاتی، و.، امیری، ن.، و شریفیان، م. (1394). بررسی اثر توان‌بخشی شناختی بر عملکردهای اجرایی (توجه و حافظه کاری) در کودکان مبتلا به اختلال نقص‌توجه/ بیش‌فعالی. فصلنامه علمی- پژوهشی طب توان‌بخشی، 4(2)، 108-97.
نوروزی، ر.، بردیده، م.، و امینی، س. (1398). مقایسه سلامت روان و ویژگی‌های زیستی، شناختی، روانی و اجتماعی والدین کودکان اُتیسم و والدین کودکان معلول جسمی. چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در روا‌ن‌شناسی، مشاوره و علوم تربیتی. 1398. تفلیس: گرجستان.
هاجدن، ل. (2004). حل مشکلات رفتاری کودکان درخودمانده: بهبود ارتباط به کمک راهکارهای دیداری. ترجمه اله‌محمد اسماعیل و امیر رحمانی‌رسا (1389). چاپ دوم. تهران: دانژه.
یاقوتی، ف.، قاسم‌زاده، س.، و احمدی، ز. (1398). اثربخشی آموزش نظریه ذهن براساس الگوی هال و تاگر- فلاسبرگ و ایفای نقش بر بهبود سطوح نظریه ذهن در کودکان مبتلا به اختلال طیف اُتیسم.  فصلنامه سلامت و روان کودک. 6(35)، 306-295.
توانمندسازی کودکان استثنایی
دوره 11، شماره 3
آبان 1399
صفحه 23-36

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 31 اردیبهشت 1399
  • تاریخ بازنگری: 14 مهر 1399
  • تاریخ پذیرش: 20 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار