طراحی بسته توان‌بخشی شناختی خانواده ‌محور و بررسی تأثیر آن بر کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان نارساخوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی بسته توان‌بخشی شناختی خانواده‌محور و بررسی تأثیر آن بر کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان نارساخوان بود. روش:این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون _ پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش‌آموزان دارای اختلال نارساخوانی بود که در سال تحصیلی 1397- 1396 در مراکز دولتی اختلال یادگیری شهر تهران مشغول به تحصیل بودند. از بین مراکز دو مرکز انتخاب و سی دانش‌آموز به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای دو مرحله‌ای در دو گروه 15 نفره آزمایشی و کنترل تخصیص یافتند. گروه آزمایشی 12 جلسه مداخله توان‌بخشی شناختی خانواده‌محور را به مدت 1 ساعته در هر هفته به مدت 3 ماه دریافت کردند. هر دو گروه قبل و بعد از اجرای مداخله با آزمون سنجش بازداری شناختی  بشرا (رفیح‌خواه و همکاران، 1395)، آزمون حافظه فعال برای کودکان (حاف‌بک) (پیکرینگ و گدرکول، 2001)، آزمون یکپارچگی دیداری و شنیداری (سندفورد و ترنر، 1994) و همچنین پرسشنامه رتبه‌بندی رفتاری کارکردهای اجرایی بریف  (جرارد و همکاران، ۲۰۰۰) مورد ارزیابی قرار گرفتند و از تحلیل کوواریانس تک‌متغیری و چندمتغیری برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. تحلیل داده‌ها با  SPSS24 انجام گرفت. یافته‌ها: یافته‌ها نشان دادند که مداخله توان‌بخشی شناختی خانواده‌محور با تأکید بر کارکردهای اجرایی (حافظه فعال، توجه مداوم و بازداری) روی کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان نارساخوان تأثیر معناداری داشت (01/0>P). نتیجه­گیری:توان‌بخشی شناختی خانواده محور مبتنی بر توجه مداوم، حافظه فعال و بازداری بر کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان نارساخوان تأثیرگذار می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing family-based cognitive rehabilitation package and evaluating its effectiveness on executive functions of dyslexic students

نویسندگان [English]

  • Solmaz Ghasemi 1
  • Ali akbar Arjmandnia 2
  • Masood Gholamali lavasani 2
1 PhD student in Psychology and Education of Exceptional Children, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Aim:The present research aimed to design a family-based cognitive rehabilitation package and evaluating its effectiveness on executive functions of dyslexic students. Method: The research was semi-experimental with pre and post-test and a control group. Statistical population contained all students who were studying in governmental centers for learning disorders in Tehran in 2017-2018. From among these centers, two centers were selected and 30 students were selected by random multi- stages clustering and were assigned into two groups (15 in experiment group and 15 in control group). Experiment group received 12 one-hour sessions of intervention once a week for 3 months. Both groups were evaluated by Boshra Cognitive Inhibition (Rafihkhah et al., 2016), Working Memory Test Battery for Children (Pickering & Gathercole, 2001), Integrated Visual and Auditory Continuous Performance Test (Sandford & Turner, 1994), and Behavior Rating Inventory of Executive Function (Jerard, 2000). MANCOVA and ANCOVA were used for analyzing the data whith SPSS24. Findings: Findings showed that family-based cognitive rehabilitation with emphasize on sustained attention, working memory and inhibition had significant effects on executive functions of dyslexic students (P>0/01). Conclusion: The family-based cognitive rehabilitation with emphasize on sustained attention, working memory and inhibition is effective for dyslexic students.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive rehabilitation
  • family-based
  • executive functions
  • dyslexia

مراجع

ارجمندنیا، علی‌اکبر (1396). مجموعه آزمون حافظه فعال برای کودکان (حاف‌بک)، انتشارات رشد فرهنگ، چاپ اول.
ارجمندنیا، علی‌اکبر و سیف نراقی، مریم (1388). تاثیر راهبرد مرور ذهنی بر عملکرد حافظه فعال دانش‌آموزان نارساخوان، مجله علوم رفتاری، 3(3)، 173- 178.
بیرامی، منصور؛ موحدی، یزدان و احمدی، اسماعیل (1396). تأثیر بازتوانی شناختی بر عملکرد توجه متمرکز  پراکنده و حافظه فعال در دانش‌آموزان با ناتوانی یادگیری ریاضی و خواندن. فصلنامه علمی و پژوهشی عصب روانشناسی، 2(8)، 9 - 28.
خانجانی، زینب؛ صالحی اقدم، خدیجه و عافی، الهه (1397). اثربخشی آموزش مبتنی بر باز توانی شناختی در بهبود حافظه دیداری و شنیداری کودکان با اختلالات یادگیری همراه با بیش فعالی و اختلالات یادگیری بدون بیش فعالی. نشریه علمی - پژوهشی آموزش و ارزشیابی، 11(43)، 29- 33.
دلاور، علی (۱۳۸۸). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد. چاپ هفتم.
دلاوریان، مونا؛ افروز، غلامعلی؛ توحید خواه، فرزاد؛ رسول‌زاده طباطبایی، سید کاظم و ارجمندنیا، علی‌اکبر (1395). طراحی برنامه‌ی عصبی شناختی رایانه محور جهت اندازه‌گیری و بررسی حافظه فعال با هدف غربالگری کودکان در معرض اختلال خواندن یا دیسلکسیا. فصلنامه علمی- پژوهشی طب توان‌بخشی،5 (3)، 75 – 83.
دمهری، فرنگیس؛ علیزاده، حمید و پزشک، شهلا (1395). تدوین برنامه مداخله روانی – اجتماعی و بررسی اثر بخشی آن بر کارکردهای اجرایی و رفتارهای چالش انگیز کودکان اختلال طیف اتیسم با عملکرد بالا. پایان‌نامه دکتری رشته روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
رادفر، فرهاد؛ نجاتی، وحید و فتح آبادی، جلیل (1395). تأثیر توان‌بخشی شناختی بر حافظه فعال و روانی کلامی دانش‌آموزان نارساخوان یک مطالعه تک موردی. اندیشه و رفتار در روانشناسی بالینی، 10(40)، 17- 26.
رحیمی‌پور، طاهره؛ غضنفری، فیروزه و قدم‌پور، عزت‌اله (1396). اثربخشی آموزش راهبردهای حافظه فعال بر بهبود عملکرد خواندن دانش‌آموزان نارسا‌خوان. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی سال هجدهم، 2(70)، 52 - 61.
رستمیان، حسن؛ طالع پسند، سیاوش و نظیفی، مرتضی (1392). اثر آموزش کنش‌های اجرایی مبتنی بر رایانه بر عملکرد اجرایی و نشانه‌های رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی. مجله روانشناسی بالینی، دوره 5(1)، 93 - 106.
رفیح خواه، محسن؛ ارجمند نیا، علی‌اکبر؛ مهاجرانی، محمد و نوده‌ئی، خدیجه (1395). ساخت، هنجاریابی و اعتباریابی آزمون بشرا (سنجش بازداری شناختی). پژوهش‌های علوم شناختی و رفتاری، 6(2)، 1 - 14.
سهرابی، فرامرز (1391). تأثیر توان‌بخشی شناختی یارانه یار و داروی محرک در بهبود نشانه های بالینی کودکان دارای اختلال نارسایی توجه- بیش‌فعالی. مجله روان شناسی معاصر، 7 (2)، 51- 60.
کریوند، بهزاد و وزیری گودرزی، بهاره (1395). بررسی تأثیر توان‌بخشی شناختی بر عملکرد حافظه فعال  و مهارت خواندن دانش‌آموزان نارساخوان شهر اشترینان در سال 94- 95، سومین کنفرانس بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی، تربیت حیدریه، دانشگاه تربیت حیدریه.
نجار زادگان، مریم (1392). بررسی اثر توانبخشی شناختی بر عملکردهای اجرایی (توجه و حافظه کاری) درکودکان مبتلا به اختلال نقص توجه- بیش فعالی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی.
مجرد، مهدی؛ موسوی، معصومه و شکری، امید  (1395). نقش میانجی گری کارکرد اجرایی در رابطه بین خصوصیات سرشتی و شدت علائم نقص توجه و بیش‌فعالی ، پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
نریمانی، محمد؛ سلیمانی، اسماعیل و تبریزچی، نرگس (1394). بررسی تأثیر توان‌بخشی شناختی بر بهبود نگهداری توجه و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش آموزان دارای اختلال ADHD. مجله ی روانشناسی مدرسه، 4 (2)، 118- 134
توانمندسازی کودکان استثنایی
دوره 10، شماره 2
تیر 1398
صفحه 200-215

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 آبان 1398
  • تاریخ پذیرش: 14 آبان 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار