مقایسۀ اثربخشی بازتوانی شناختی با استفاده از کامپیوتر و یکپارچگی حسی و تلفیق این دو روش بر بهبود انعطاف‌پذیری شناختی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

2 نویسندة مسئول: دانشیار گروه روان شناسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

3 دانشیار، گروه روان شناسی تربیتی، دانشکدة روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

4 استادیار روان شناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، مقایسۀ اثربخشی بازتوانی شناختی با استفاده از کامپیوتر و یکپارچگی حسی و تلفیق این دو روش بر بهبود انعطاف‌پذیری شناختی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص است. روش پژوهش، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه‌های نابرابر و پیگیری یک‌ماهه است. جامعۀ آماری پژوهش، دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص مراجعه‌کننده به کلینیک‌های پندار و آتیه در شهر تهران، در سال تحصیلی 1397-1398 هستند که از بین آن‌ها 58 دانش‌آموز (32 پسر و 26 دختر) مبتلا به اختلال یادگیری خاص به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و 14 نفر در گروه آزمایشی اول، 15 نفر در گروه آزمایشی دوم، 16 نفر در گروه آزمایشی سوم و 13 نفر در گروه گواه به‌صورت تصادفی قرار گرفتند. برای اندازه‌گیری عملکرد انعطاف‌پذیری شناختی، از آزمون دسته‌بندی کارت‌های ویسکانسین (WCST) استفاده شد. داده‌ها با استفاده از تحلیل واریانس، با اندازه‌گیری مکرر، در نرم‌افزار SPSS 24 تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد بازتوانی شناختی با استفاده از کامپیوتر و تلفیق آن با یکپارچگی حسی به‌طور معنادار انعطاف‌پذیری شناختی را در دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص بهبود می‌بخشد (01/0>P). یکپارچگی حسی نیز به‌طور معنادار انعطاف‌پذیری شناختی را در دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص افزایش می‌دهد (05/0>P)، اما بین این سه روش در بهبود انعطاف‌پذیری شناختی تفاوتی وجود ندارد. از این‌رو می‌توان از بازتوانی شناختی با استفاده از کامپیوتر و یکپارچگی حسی و تلفیق این دو روش در بهبود انعطاف‌پذیری شناختی دانش‌آموزان مبتلا به اختلال یادگیری خاص استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison of the Effectiveness of Computer-Assisted Cognitive Rehabilitation, Sensory Integration, and the Combination of These Two Methods on Improving the Cognitive Flexibility of Students with a Specific Learning Disorder

نویسندگان [English]

  • setareh firouzi 1
  • Khadijeh Abolmaali Alhosseini 2
  • Siavash Talepasand 3
  • Mostafa Nokani 4
1 PhD Student in Educational Psychology, Roudehen Branch, Islamic Azad University, Roudehen, Iran.
2 Associate Professor of Psychology, Roudehen Branch, Islamic Azad University, Roudehen, Iran.
3 Associate Professor, Department of Educational Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Semnan University, Semnan, Iran.
4 Assistant Professor of clinical Psychology, Arak University, Arak, Iran.
چکیده [English]

The purpose of this study is to compare the effectiveness of computer-assisted cognitive rehabilitation, sensory integration, and the combination of these two methods on improving the cognitive flexibility of students with specific learning disorder. The research method was quasi-experimental with a pretest/posttest design with unequal groups and one month follow-up. The statistical population consists of students with specific learning disorders referred to Pendar and Atieh clinics in Tehran during the academic year 2019-2020. Of them, 58 students (32 boys and 26 girls) with specific learning disorders were selected through available sampling, and 14 subjects were randomly replaced in the first experimental group, 15 subjects in the second experimental group, 16 subjects in the third experimental group, and 13 subjects in the control group. The Wisconsin Card Storing Test (WCST) was used to measure cognitive flexibility. Data were analyzed by analysis of variance with repeated measures using SPSS-24 software. The results showed that computerized cognitive rehabilitation and combination with sensory integration significantly improved cognitive flexibility in students with specific learning disorders (P<0.01). In addition, sensory integration also significantly improves cognitive flexibility in students with specific learning disorders (P<0.05). However, there is no difference between these three methods in improving cognitive flexibility. Therefore, computer-assisted cognitive rehabilitation, sensory integration, and the combination of these two methods can be used to improve cognitive flexibility in students with specific learning disorder.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Specific Learning Disorder
  • Cognitive Flexibility
  • Computer Assisted Cognitive Rehabilitation
  • Sensory Integration
استکی، م. (1388). علائم اختلال در یکپارچگی حسی. بازتاب دانش، 11 (3)، 45-50.
اوریادی، پ.، هادیان‌فرد، ح.، و قاسمی، ن. (1398). اثربخشی توان‌بخشی شناختی مبتنی بر بازی‌های رایانه‌ای بر عملکردهای اجرایی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/ فزون‌کنشی. فصلنامۀ روان‌شناسی شناختی. 7 (1)، 92-108.
ایمونز، پ.، و اندرسون، ل. (2005). درک اختلال عملکرد حسی، در اختلالات طیف اوتیسم، بیش فعالی و نقص توجه، ناتوانی‌های یادگیری و اختلال دوقطبی. ترجمۀ شهلا رفیعی و ندا صادقی نایینی‌پور (1394). تهران: انتشارات فراروان.
بدری بگه‌جان، س.، محمدی فیض‌آبادی، ع.، شریفی درآمدی، پ.، و فتح‌آبادی، ر. (1399). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه‌محور بر کارکردهای اجرایی کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم با عملکرد بالا. نشریۀ توانمندسازی کودکان استثنایی، 1(33)، 41-52.
پرند، ا.، نجفی‌فرد، ط.، نوذری، م.، و حکیمی‌نژاد، ف. (1394). درمان شناختی-رفتاری اختلال ریاضی: مطالعۀ موردی. فصلنامۀ سلامت روان کودک. 2(۳)، ۹۵-۱۰۴.
پیرخائفی، ع.، و اکبروند، ت. (1394). اثربخشی الگوی توان‌بخشی عصب روان‌شناختی یکپارچه‌سازی حسی بر بهبود کارکردهای اجرایی مغز کودکان دارای اختلال کمبود توجه بیش‌فعالی. فصلنامۀ علمی-پژوهشی عصب-روان‌شناسی. 1(1)، 26-40.
جوانمرد، غ.، علیلو، م.، احمدی، پ.، باباپور، ج.، و رنجبر، ف. (1387). عملکرد گروه بیماران اسکیزوفرنیک دارای علایم مثبت و منفی در آزمون نوروسایکولوژیک بندرگشتالت و همبستگی آن با عملکرد در آزمون دسته‌بندی کارت ویسکانسین (WCST). فصلنامۀ نوین روان‌شناسی، 3(10)، 41-59.
حسین‌خانزاده، ع.، لطیف‌زنجانی، م.، و طاهر، م. (1395). تأثیر توان‌بخشی شناختی رایانه‌یار بر بهبود کنش‌های اجرایی و عملکرد خواندن دانش‌آموزان مبتلا به نارساخوانی. فصلنامۀ علمی-پژوهشی عصب-روان‌شناسی. 2(2)، 24-44.
حسینی، م.، شریفی، م.، عطایی، ر.، و علایی، ح. (1385). بررسی تغییرات امواج خودبه‌خودی مغزی در موش‌های صحرایی ورزش داده‌شده. مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی کرمان، 4(13)، 215-222.
حضرتی‌ساقصلو، ش.، عطادخت، ا.، نریمانی، م.، و مجدی، ه‍. (1397). مقایسۀ توانایی برنامه‌ریزی-سازمان‌دهی و انعطاف‌پذیری شناختی در دانش‌آموزان با و بدون اختلال یادگیری خاص. دوفصلنامۀ راهبردهای شناختی در یادگیری، 6(10)، 2-15.
خالدی، آ. (1395). مقایسۀ مؤلفه‌های مختلف کارکردهای اجرایی کودکان مبتلا به نقص‌توجه بیش‌فعالی، کودکان با اختلال یادگیری خاص و کودکان عادی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه خوارزمی.
خدادادی، م.، نظربلند، ن.، و امانی، ح. (1393). نرم‌افزار سنجش عملکرد کنش‌های اجرایی. تهران: مؤسسۀ تحقیقات علوم رفتاری و شناختی سینا.
رحیمیان مشهدی، م.، شمسی‌پور دهکردی، پ.، و ابطحی، م. (1397). تأثیر تمرینات جسمانی پیش‌رونده و توان‌بخشی شناختی بر بهبود انعطاف‌پذیری شناختی و رشد اجتماعی کودکان کم‌توان ذهنی. فصلنامۀ علمی-پژوهشی عصب-روان‌شناسی، 14(3)، 91-110.
رنجبر، م.، حسن‌زاده، س.، و ارجمندنیا، ع. (1399). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه محور در ارتقاء کارکردهای اجرایی کودکان: مروری نظام‌دار بر پژوهش‌های داخلی. مجلۀ تازه‌های علوم شناختی، 22(1)، 128-136.
زارع، ح.، چرامی، ف.، و شریفی، ع. (1399). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر حافظه کاری و انعطاف‌پذیری شناختی کودکان دارای اختلال یادگیری. دوفصلنامۀ راهبردهای شناختی در یادگیری، 15(8)، 1-18.
شاهقلیان، م.، آزاد فلاح، پ.، فتحی آشتیانی، ع.، و خدادادی، م. (۱۳۹۰). طراحی نسخۀ نرم‌افزاری آزمون دسته‌بندی کارت‌های ویسکانسین (WCST): مبانی نظری، نحوۀ ساخت و ویژگی روان‌سنجی. فصلنامۀ مطالعات روان‌شناسی بالینی، 4(1)، 111-133.
شاه‌محمدی، م.، انتصارفومنی، غ.، حجازی، م.، و اسدزاده، ح. (1398). تأثیر برنامۀ یکپارچگی حسی بر هوش غیرکلامی، توجه و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. ناتوانی‌های یادگیری، 1(9)، 92-114.
صادقی، ا.، ربیعی، م.، و عابدی، م. (1390). رواسازی و اعتباریابی چهارمین ویرایش مقیاس هوش و کسلر کودکان. روان‌شناسی تحولی، 7(28)، 377-386.
صفری‌بولانی، ن. (1396). اثربخشی روش‌های بازتوانی شناختی بر بهبود ابعاد توجه و کارآمدی خواندن دانش‌آموزان نارساخوان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
عزیزی، ا. (1397). مقایسۀ تأثیر توان‌بخشی شناختی، نوروفیدبک و بازی‌درمانی شناختی-رفتاری بر عملکرد توجه پیوسته، حافظۀ فعال و ادراک دیداری-حرکتی در دانش‌آموزان ابتدایی مبتلا به اختلال یادگیری خاص. رسالۀ دکتری. دانشگاه لرستان.
علیزاده، ح. (1385). رابطۀ کارکردهای اجرایی عصبی-شناختی با اختلال‌های رشدی. تازه‌های علوم شناختی، 8(4)، 57-70.
فریار، ا.، و رخشان، ف. (1379). ناتوانی‌های یادگیری. تهران: مبنا.
کشاورز ولیان، ن.، و زارعی گونیانی، ا. (1399). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی کودک‌محور بر نارسایی هیجانی و خودتنظیمی هیجانی کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری. نشریۀ توانمندسازی کودکان استثنایی، 4(33)، 63-77.
گنجی، م. (1395). آسیب‌شناسی روانی براساس DSM-5. تهران: ساوالان.
لرنر، ژ. (1384). ناتوانایی‌های یادگیری، نظریه‌ها، تشخیص و راهبردهای تدریس. ترجمۀ عصمت دانش. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
محمودی، ه‍.، عبدالله‌زاده، ح.، و رحمتی، م. (1398). اثربخشی تلفیق روش یکپارچگی حسی و آموزش مستقیم درک مطلب بر تقویت حافظۀ فعال و دامنۀ توجه دانش‌آموزان نارساخوان. ناتوانی‌های یادگیری، 1(9)، 115-136.
نجاتی، و. (1397). دستنامۀ جامع توان‌بخشی شناختی در اختلالات تحولی. تهران: رشد فرهنگ.
نیکوبخت، آ.، شهنی‌ییلاق، م.، و کیامنش، ع. (1398). مقایسۀ اثربخشی آموزش مبتنی بر رایانه و آموزش به روش سنتی بر حافظۀ عددی در دانش‌آموزان دارای اختلال ریاضی. مجلۀ علوم روان‌شناختی، 18(73)، 55-65.
وحیدی، س.، منظری توکلی، ع.، منظری توکلی، ح.، و سلطانی‌نژاد، ا. (1399). نقش کارکردهای اجرایی در پیش‌بینی اضطراب ریاضی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. مجلۀ مطالعات ناتوانی، 10(51)، 1-7.
هورویتز، ل.، و روست، س. (1396). کمک به کودکان بیش‌فعال با رویکرد یکپارچگی حسی. ترجمۀ آنیتا باغداساریانس و افسانه باقری کریمی. تهران: وانیا.