طراحی و بررسی اثربخشی برنامه هنردرمانی خانواده‌محور بر سازگاری کودکان مبتلا به سرطان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای روان‌شناسی سلامت، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد تمام گروه روان شناسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار گروه خون و سرطان، دانشکده بیماری‌های کودکان، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران

4 استادیار گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، طراحی برنامه هنردرمانی خانواده‌محور قابل اجرا در بیمارستان، و ارزیابی اثربخشی آن بر سازگاری کودکان مبتلا به سرطان بود. این پژوهش، یک مطالعه تک‌آزمودنی از نوع A-B بود که نوعی پژوهش آزمایشی به‌شمار می‌رود. جامعه پژوهش شامل کودکان 9 تا 14 ساله بستری شده در مرکز طبی کودکان از آبان تا بهمن 1397 (30 نفر) بود که از میان آن­ها تعداد پنج کودک (دو دختر و سه پسر) به روش نمونه‌گیری هدفمند بر اساس ملاک­های ورود و خروج، انتخاب شدند. هر کودک همراه با مادر خود تعداد هشت جلسه هنردرمانی خانواده­محور دریافت کرد. ابزارهای سنجش شامل، چک‌لیست راهبردهای سازگاری کودکان- بازنگری نخست (CCSC-R1)، چک‌لیست نمودهای زیستی- روانی- اجتماعی ناسازگاری در بیمارستان (BPSEIH) و راهبردهای سازگاری کودکان- بازنگری نخست بودند. داده­های پژوهش با استفاده از نمودارها و جدول­های مخصوص طرح­های تک­آزمودنی مورد تحلیل قرار گرفتند. به‌علاوه، میزان اندازه اثر و شاخص تغییر پایا نیز گزارش شد. یافته­های پژوهش نشان داد که هنردرمانی خانواده­محور به‌طور معناداری سبب کاهش نمودهای ناسازگاری و راهبرد اجتناب (05/0<0P) از یک سو، افزایش راهبرد جست‌و‌جوی حمایت (05/0<0P) از سوی دیگر، شده است. با توجه به یافته­های پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که هنردرمانی خانواده­محور، قادر است سبب کاهش ناسازگاری کودکان مبتلا به سرطان بستری در بیمارستان و تغییر راهبردهای سازگاری آن­ها شود. بنابراین، این روش را می­توان به‌عنوان یکی از روان­درمانی­های مفید و کاربردی در بیمارستان به‌ویژه برای کودکان مبتلا به سرطان دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Development and evaluation of the effectiveness of family-based art therapy on children’s coping with cancer

نویسندگان [English]

  • Hoda Purrezaian 1
  • Mohammad Ali Besharat 2
  • Leili Koochakzadeh 3
  • Hojjatollah Farahani 4
1 Ph.D. student in health psychology, Department of Psychology and education, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Professor in department of psychology, faculty of Psychology and education, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Assistant professor in hematology &amp; oncology department, Faculty of pediatrics, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
4 Assistant professor in department of psychology, Faculty of humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The present study was conducted to develop a family-based art therapy method adjusted to hospital condition, and evaluate its effectiveness on the children’s coping with cancer. The present research is a single-subject study (A-B) as a kind of experimental research. The statistical population of the study consisted of all children aged 9-14 years old admitted to Children Medical Center (CMC) from November 2018 to February 2019 that among them, five children were selected by purposeful sampling. Each child accompanied with her/his mother received eight family-based art therapy sessions. The tools of the present study were Checklist of Bio-Psycho-Social Expressions of Incompatibility in Hospital-BPSEIH (Purrezaian, Besharat, Koochakzadeh, & Farahani, 2019) and Children’s Coping Strategies Checklist-revision 1 (Ayers & Sandler, 1999). Research data were analyzed using specific charts and tables for single-subject designs. In addition, the effect size (ES) and the reliable change index (RCI) were also reported. The findings showed that family-based art therapy reduced the expressions of incompatibility and avoidance strategy (P < 0/05) on the one hand, and increased support seeking strategy (P<0/05) on the other, significantly. According to the findings, it can be concluded that family-based art therapy can reduce the incompatibility of children with cancer in hospital and change their coping strategies. Therefore, this method can be considered as one of the useful and practical psychotherapies in the hospital especially for children with cancer.

کلیدواژه‌ها [English]

  • family-based art therapy
  • coping
  • cancer
افضلی، ل.، قاسم­زاده، س.، و هاشمی‌بخشی، م. (1395). اثربخشی مداخلات خانواده­محور بر نشانه­های بالینی کودکان با اختلال نافرمانی مقابله­ای (ODD). نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی. 7(20)، 87-108.
آجورلو، م.، برقی ایرانی، ز.، و علی­اکبری دهکردی، م. (1395). تأثیر قصه­درمانی بر کاهش اضطراب و بهبود عادات خواب کودکان مبتلا به سرطان تحت شیمی­درمانی. روان­شناسی سلامت. 5(18)، 87-107.
پوررضائیان، هـ.، بشارت، م. ع.، کوچک­زاده، ل.، و فراهانی، ح. ا. (1398). طراحی و آزمون بالینی هنردرمانی و روان­نمایشگری خانواده­محور در درمان روان­شناختی و سازگاری کودکان مبتلا به سرطان. رساله دکتری روان­شناسی سلامت، دانشگاه تهران.
جوادیان، س.، زرانی، ف.، فتح­آبادی، ج.، و گودرزی­پور، ک. (1397). اثربخشی هنردرمانی مبتنی بر بهوشیاری بر کیفیت زندگی کودکان مبتلا به سرطان. نخستین کنفرانس ملی تحقیقات کاربردی در علوم انسانی و روان­شناسی.
خدادادی، ن. (1397). اثربخشی هنردرمانی با رویکرد نقاشی بر بازشناسی هیجانی چهره کودکان اُتیسم با عملکرد بالا. نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی. 9(1)، 99-89.
دلاور، ع. (1391). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد.
شجاعی، ز.، گل­پرور، م.، بردبار، م. ر.، و آقایی، ا. (1398). تأثیر هنر بازی درمانی شناختی- رفتاری و قصه­درمانی شناختی- رفتاری بر ادراک درد و امیدواری در کودکان مبتلا به سرطان. نشریه پرستاری کودکان. 6(1)، 47-39.
شفیعی، ا.، قاسم­زاده، س.، و افروز، غ. ع. (1398). اثربخشی برنامه آموزشی روابط درون­خانوادگی بر رضامندی زوجیت مادران و تاب‌آوری خواهران کودکان با اختلال طیف اُتیسم. نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی. 10(2)، 199-189.
مقدم­یکتا، ع.، و باباپورخیرالدین، ج. (1396). تأثیر تصویرسازی ذهنی بر کاهش افسردگی و اضطراب کودکان سرطانی. ششمین کنگره انجمن روان­شناسی ایران.
هجری، ش.، پاکدامن، ش.، و قنبری، س. (1394). اثربخشی نقاشیدرمانی بر کاهش مشکلات هیجانی- رفتاری کودکان مبتلا به سرطان. پایان­نامه کارشناسی ارشد روان­شناسی بالینی کودک و نوجوان، دانشگاه شهید بهشتی.