اثربخشی آموزش مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر تنظیم شناختی هیجان و انعطاف‌پذیری شناختی مادران کودکان با ناتوانی‌های یادگیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنائی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد گروه روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنائی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، اثربخشی آموزش مبتنی بر ذهن­آگاهی بر ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تنظیم شناختی هیجان و انعطاف­پذیری شناختی مادران کودکان با اختلال یادگیری ویژه بود.طرح این مطالعه، از نوع آزمایشی با پیش­آزمون- پس‌آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه مادران (320 مادر) دانش­آموزان سوم تا پنجم مراجعه‌کننده به مراکز ناتوانی‌های یادگیری شهر ارومیه در سال تحصیلی 96-1395 بود. از میان آن‌ها 30 نفر با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل (هر گروه 15 نفر) به‌صورت تصادفی جایگزین شدند. گروه آزمایش، برنامه درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی را در طی هشت جلسه یک‌و‌نیم ساعته دریافت کردند. در این پژوهش از پرسشنامه‌های تنظیم شناختی هیجان (CERQ) و انعطاف­پذیری شناختی (CFI) استفاده شد که توسط پژوهشگر به‌عنوان پس‌آزمون در اختیار مادران قرار گرفت و داده‌های این مطالعه با استفاده از روش تحلیل کوواریانس در نرم‌افزار 22-Spss تحلیل شد. نتایج نشان داد که مداخله مبتنی بر ذهن‌آگاهی موجب کاهش هیجانات منفی (05/0P<)، و افزایش هیجانات مثبت (05/0P<) در مادران کودکان با اختلال یادگیری ویژه شده است. همچنین، یافته‌ها نشان داد که برنامه مبتنی بر ذهن‌آگاهی موجب افزایش انعطاف‌پذیری شناختی (05/0P<) در مادران کودکان با اختلال یادگیری ویژه شده است و بین گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری از لحاظ متغیرهای مذکور وجود دارد. براساس یافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت، برنامه مبتنی بر ذهن‌آگاهی، موجب کاهش مشکلات روان‌شناختی و افزایش سلامت روان در مادران کودکان با اختلال یادگیری ویژه می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effectiveness of mindfulness-based training on cognitive emotion regulation and cognitive flexibility in mothers of children with Learning Disabilities

نویسندگان [English]

  • Taher Ahmadi 1
  • Hamideh Kheirati 1
  • Bagher Ghobari bonab 2
1 M.A. in Psychology of Exceptional Children. Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The aim of this research is the study of effectiveness of mindfulness-based training on cognitive emotion regulation and cognitive flexibility in mothers of children with specific learning disorder. The study was experimental with pretest-posttest design and a control group. Statistical population included all mothers of students from third to fifth grade referred to learning disabilities centers in the Urmia City in the 2016-2017 academic year. Of these, 30 individuals were selected by simple random sampling method and were randomly assigned to experiment and control groups (each group consisting of 15 individuals). The experiment group received mindfulness-based therapy in eight one and a half hour session. The tools used in this study were Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (2001), as well as Cognitive Flexibility Questionnaire (Dennis and Vander Wal, 2010) made as post-test questionnaires to the mothers were then collected data using SPSS 22 software and Covariance Analysis Method were analyzed. The results showed that mindfulness-based intervention reduces negative emotions (P<0/05) and increase positive emotions (P<0/05). The findings also showed that mindfulness-based programs increased cognitive flexibility (P<0/05) in mothers of children with specific learning disability and there is a significant difference between the experimental and control groups. According to the findings, it can be concluded that a program based on mind-awareness reduces psychological problems and increases mental health in mothers of children with special learning disabilities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mindfulness
  • emotion cognitive regulation
  • cognitive flexibility
  • specific learning disorder
اقدسی، ن.، سلیمانیان، ع. ا.، و اسدی گندمانی، ر. (1398). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر طرحواره‌های هیجانی ناسازگار مادران کودکان با فلج مغزی. مجله توانبخشی.20(1)، 97-86.
باباپور خیرالدین، ج.، پورشریفی، ح.، هاشمی، ت.، و احمدی، ع. ا. (1391). رابطه مؤلفه‌های فراشناخت و ذهن‌آگاهی با باورهای وسواسی دانش‌آموزان.مجله روان‌شناسی مدرسه. 1(4)، 38-22.
بحرینیان، س. ع. م.، حاجی علیزاده، ک.، ابراهیمی، لی.، و هاشمی گرجی، ا. ا. (1391). مقایسه‌ ویژگی‌های شخصیتی و میزان سازگاری مادران دانش‌آموزان عقب‌مانده ذهنی و عادی شهر تهران. روان‌شناسی افراد استثنائی. (7)2، 167-153.
بشرپور، س.، محمدی، ن.، و اسدی شیشه‌گران، س. (1397). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر انعطاف‌پذیری شناختی و سبک‌های مقابله‌ای زنان سرپرست خانوار. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و فرهنگ. 9(35)، 60-49.
پورمحمدی، س.، و باقری، ف. (1394). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر پردازش‌شناختی خودکار. فصلنامه مطالعات روانشناختی. 11(3)، 159-141.
تبریزچی، ن؛ و وحیدی، ز. (1394). مقایسه تنظیم هیجان، ذهن­آگاهی و بهزیستی روان­شناختی در مادران دانش­آموزان با و بدون ناتوانی یادگیری. مجله ناتوانی­های یادگیری. 8(8)، 35-21.
حدادی کوهسار، ع. ‌ا.، مرادی، ع. ر.، غباری‌بناب، ب.، و ایمانی، ف. (1397). مقایسه اثربخشی معنویت‌درمانی مبتنی بر فرهنگ ایرانی با رویکرد شناختی-رفتاری با رویکرد ذهن‌آگاهی مبتنی بر کاهش استرس در کاهش افسردگی، اضطراب و استرس در بیماران مبتلا به درد مزمن.فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی. 8(31)، 30-1.
حمیدی، ف.، و محمدی خراسانی، ف. (1396). اثربخشی مشاوره گروهی شناختی رفتاری والدین کودکان بیش‌فعال بر اختلالات رفتاری فرزندان. نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی. 8(22)، 60-50.
رستمی، چ.، جهانگیرلو، ا.، سهرابی، ا.، و احمدیان، ح. (1395). نقش انعطاف‌پذیری شناختی و ذهن‌آگاهی در پیش‌بینی اهمال‌کاری دانشجویان، مجله علوم پزشکی زانکو، دانشگاه علوم پزشکی کردستان. 17(53)، 61-50.
سجادی، م. ‌ا.، و عسکری‌زاده، ق. (1394). نقش ذهن‌آگاهی و راهبردهای شناختی تنظیم هیجان در پیش‌بینی علائم روان‌شناختی دانشجویان علوم پزشکی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی. 8(5)، 308-301.
سرچشمه، ب.، عاشوری، س.، انصاری، م.، و شهیدی، م. (1396). اثربخشی آموزش شناختی بر میزان توجه و حافظه فعال کودکان با اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی. نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی، 8(21)، 15-6.
سگال، ز.، ویلیامز، م.، و تیزدل، ج. (1384). راهنمای درمان شناختی مبتنی بر حضور ذهن، ترجمه پروانه محمدخانی، عذرا جهانی‌ تابش و شیما تمنایی‌فر. تهران: فرا دید. 
سلطانی، ا.، شاره، ح.، بحرینیان، ع. م.، و فرمانی، ا. (1392). نقش واسطه‌ای انعطاف‌پذیری شناختی در ارتباط بین سبک‌های مقابله‌ای و تاب‌آوری با افسردگی. پژوهنده. مجله پژوهش دانشگاه پزشکی شهید بهشتی. 18(2)، 96-88.
سلیمانی، ا؛ و حبیبی، ی. (1393). ارتباط تنظیم هیجان و تاب­آوری با بهزیستی روان­شناختی در دانش­آموزان. مجله روان­شناسی مدرسه. 3، 72-51.
سیف نراقی، م.، و نادری، ع. ‌ا. (1391). روانشناسی و آموزش کودکان استثنائی. تهران: ارسباران.
صادقی، ز.، لطیفی، ز.، و آقابابایی، س. (1396). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی گروهی بر بهزیستی روان‌شناختی، تنظیم هیجان و تاب‌آوری مادران کودکان کم‌توان ذهنی مقطع دبستان شهر اصفهان. فصلنامه کودکان استثنائی. 18(3)، 116-105.
ظهرابی، ش.، شعیری، م. ر.، و حیدری‌نسب، ل. (1394). برنامه گروه درمانی مبتنی بر پذیرش ‌و ذهن‌آگاهی (MAGT) بر کاهش ترس از ارزیابی منفی افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی. نشریه علوم پزشکی رازی، مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران. 22(140)، 11-1.
کوهسالی، م.، میرزمانی، س. م.، کریملو، م.، و میرزمانی، م. س. (1390). مقایسه سازگاری اجتماعی مادران با فرزند دختر عقب‌مانده ذهنی آموزش‌پذیر. مجله علوم رفتاری. 2(2)،
172-165.
گنجی، ح. (1393). راهنمای کامل تغییرات و نکات ضروری
DSM-5. چاپ اول. تهران: ساوالان.
مهری‌نژاد، ا. ا.، و رمضان ساعتچی، ل. (1395). تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر افسردگی، خشم و تنظیم هیجانی همسران جانباز. نشریه علمی- پژوهشی طب جانباز. 8(3)، 148-141.
نادری، ع. ‌ا.، و سیف نراقی، م. (1395). نارسایی ویژه در یادگیری و چگونگی تشخیص و روش‌های بازپروری. چاپ دهم. تهران: ارسباران.
نجفی، م.، قربانی، م.، و رضایی دهنوی، ص. (1397). اثربخشی مداخله ذهن‌آگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر عملکردهای اجرایی و انعطاف­پذیری شناختی در زنان دارای خصیصه نوروزگرایی در شهر اصفهان.مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت. 5(3)، 37-22.
یوسفی، ف. ( (1385). بررسی رابطه راهبردهای شناختی تنظیم هیجان با افسردگی و اضطراب در دانش­آموزان مراکز راهنمایی استعدادهای درخشان. مجله کودکان استثنائی.892-872