اثربخشی آموزش گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر خودپنداره و تعامل مادر- فرزند در مادران کودکان با اختلال‌های طیف اتیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد روانشناسی کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

2 استاد روانشناسی کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر تعیین اثربخشی آموزش گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر خودپنداره و تعامل مادر- فرزند در مادران کودکان با اختلال‌های طیف اتیسم بود. روش پژوهش از نوع نیمه­آزمایشی دارای طرح پیش­آزمون- پس­آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل 50 نفر از مادران کودکان با اختلال‌های طیف اتیسم که فرزندشان در مراکز مخصوص به اتیسم در شهر تهران در سال 98 در حال دریافت آموزش و توانبخشی بودند، تشکیل دادند. تعداد 10 نفر از مادران با روش نمونه­گیری هدفمند، به­عنوان نمونه انتخاب شدند. مادران به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (5 نفر) و کنترل (5 نفر) قرار گرفتند. ابزار سنجش، مقیاس خودپنداره راجرز (RSCE) و مقیاس تعامل مادر- کودک رابرت. ام. راس (MCRE) بود. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 90 دقیقه‌ای با رعایت 15 دقیقه زمان استراحت برنامه مداخله‌ای اثربخشی آموزش گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کردند؛ در حالیکه گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. تجزیه و تحلیل داده‌ها توسط نرم افزار SPSS-24 و با استفاده از روش‌های آمار توصیفی و تحلیل کواریانس انجام شد. نتایج نشان داد که برنامه مداخله‌ای آموزش گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر خودپنداره و تعامل مادر- فرزند در مادران کودکان با اختلال‌های طیف اتیسم با اندازه اثر 341/0 برای خودپنداره و با اندازه‌های اثر 411/0، 445/0، 397/0 و 364/0، به ترتیب برای خرده­مقیاس‌های پذیرش فرزند، بیش­حمایت‌گری، سهل­گیری و طرد فرزند در تعامل مادر- فرزند تأثیر معنادار داشت (01/0P<). یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر این بودند که این برنامه درمانی با آموزش اصول مناسب می‌تواند به­عنوان یک روش درمانی مناسب در بهبود خودپنداره و تعامل مادر- فرزند در مادران کودکان با اختلال‌های طیف اتیسم مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effectiveness of group education based on acceptance and commitment in mothers of children with autism spectrum disorders

نویسندگان [English]

  • Zohreh Sorkhy 1
  • Parvis Sharifi Daramadi 2
  • Saeed Rezayi 2
1 Master of Exceptional Children Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabataba'i University,Tehran, Iran.
2 Professor of Exceptional Children Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

This study aimed to determine the effectiveness of education based on acceptance and commitment to self-concept and mother-child interaction in mothers of children with autism spectrum disorders. The research method was a pretest-posttest design with a control group. The study's statistical population included 50 mothers of children with autism spectrum disorders whose children were receiving education and rehabilitation in special centers for autism in Tehran city in 2020. The sample size of ten mothers was selected by purposeful sampling. Mothers were randomly divided into experimental (n = 5) and control groups (n = 5). The instruments were the Rogers Self-Concept Scale (RSCE) and the Mother-Child Interaction Scale (MCRE). The experimental group received an acceptance and commitment-based group training intervention program for eight sessions of ninety minutes with fifteen minutes of rest time, while the control group did not receive any intervention. Data analysis was performed by SPSS-24 software using descriptive statistics and analysis of covariance. The results showed that the intervention program of group education based on acceptance and commitment had a significant effect on self-concept and mother-child interaction in mothers of children with autism spectrum disorders, with an effect size of 0/341 for self-concept and effect sizes of 0/411, 0/445, 0/397, and 0/364 for the subscales of child acceptance, overprotection, overindulgence, and child rejection, respectively, on mother-child interaction (P< 0/01). The present study's findings indicated that this treatment program, with the teaching of appropriate principles, can be used as a suitable treatment method to improve self-concept and mother-child interaction in mothers of children with autism spectrum disorders.

کلیدواژه‌ها [English]

  • autism spectrum disorders
  • self-concept
  • mother-child interaction. 
احمدی ‏کانی گلزار، ا.، اصغرنژاد، س.، و قلی‏زاده، ز. (1392). اثربخشی درمانگری شناختی رفتاری بر سه عامل پویشی تعارض های وابستگی، خشم و مادری در مادران افسرده پس از زایمان. فصلنامه روانشناسی کاربردی. 2(26)، 60-41.
اردشیری لردجانی، ف.، فرامرزی، س.، و شریفی، ط. (1397). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر عملکرد خانوادگی و روابط والد – فرزندی والدین کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری. مجله پرستاری کودکان. 5(1)، 60-53.
استوی، ا.، حسین‌خانزاده، ع. ع.، ساکت محجوب، م.، و محمدی، ح. (1395). مقایسه استرس ادراک شده، انسجام خانوادگی و خودپنداره مادران کودکان با اختلال طیف اتیسم و عادی.  فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی. ۳ (۱۴۰)، ۲۱-۱۳.
آقاجانی، س. ا.، افروز، غ. ع.، نریمانی، م.، غباری­بناب، م.، و محسن­پور، ز. (1393). اثربخشی روش آموزشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن­آگاهی در ارتقای تعامل مادر- کودک در مادران دانش­آموزان کم­توان ذهنی. فصلنامه کودکان استثنایی. 15(1)، 84-75.
پورکاظم محمد فریدنی، ف.، و عشقی نوگورانی، ر. (1397). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش بهزیستی روان­شناختی افراد تراجنسی. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت. 5(1)، 41-29.
تقی‌زاده، م. ا.، و ملاحی، م. (1395). آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد (اکت) بر وزن، تصویر بدنی، خودپنداره زنان چاق. سومین کنفرانس بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی. 4 شهریور 1395، مشهد، ایران.
حجازی، م.، افروز، غ. م.، و صبحی، ا. (1388). بررسی     ویژگی­های زیستی، روانی و اجتماعی والدین دارای بیش از یک فرزند استثنایی. مجله روانشناسی و علوم تربیتی. 87(54)، 123-147.
خانجانی، ز.، پیمان‌نیا، ب.، و هاشمی، ت. (1395). پیش­بینی کیفیت تعامل مادر- کودک با انواع اختلالات اضطرابی در کودکان دبستانی با توجه به ویژگی فرهنگی مادران ایرانی. مجله اندیشه‌های نوین تربیتی. 12(2)، 239-260.
خانجانی، ز.، هاشمی، ت.، پیمان‌نیا، ب.، و آقا گل‌زاده، م. (1393). رابطه کیفیت تعامل مادر- کودک در اضطراب جدایی و مدرسه هراسی در کودکان. مجله پزشکی ارومیه. 25(3)، 260-239.
شولتز، د. (2013). نظریه‌های شخصیت. مترجمان، یوسف کرمی، سیامک نقشبندی، هادی بحیرایی و محمدرضا نیکخو (1386). تهران: ارسباران.
شیرالی‌نیا، خ.، عبدالهی‌ موسوی، ح.، و خجسته مهر، ر. (1396). اثربخشی آموزش گروهی مبتنی بر درمان پذیرش و تعهد بر استرس فرزندپروری و انعطاف­پذیری روان­شناختی مادران کودکان با اختلال اتیسم. فصلنامه روان­شناسی افراد استثنایی. 7(28)، 44-21.
صفایی، ص.، بیگدلی، ا. ا.، و طالع­پسند، س. (1390). رابطه خودپنداره مادر با سبک دلبستگی و خودپنداره فرزند. مجله پژوهش‌های روان­شناسی بالینی و مشاوره (مطالعات تربیتی و روان­شناسی). 1(2)، 52-39.
صمدی، ح.، و دوستکام، م. (1396). بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر سازگاری زناشویی زنان نابارور. مجله اندیشه و رفتار در روانشناسی بالینی. 12(43)، 76-67. 
ضمیری، ر. (1384). بررسی رابطه بین نوع زایمان و رابطه عاطفی کودک و مادر در دختران مقطع پیش­دبستانی. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده روان­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.                                                                                                                                           
عزیزی، آ.، قاسمی، س.، قربانی، آ.، شجاعی واژنانی، ف.، و محمدی، ف. (1396). مقایسه اثربخشی خانواده درمانی کارکردی و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کیفیت زندگی و توانمندی خانواده‌های دارای فرزند با اختلال نارسایی توجه/ بیش­فعالی. مجله روان­شناسی افراد اسثتنایی. 7(26)، 210-177.
فرضی‌گلفزانی، م.، محمداسماعیل، ا.، رئوفیان مقدم، ف.، و عسکری مقدم، ه. (1382). مقایسه شیوه­های فرزندپروری مادران کودکان دارای اختلال‌های افسردگی، اضطرابی و وسواس فکری و عملی با مادران کودکان عادی. مجله پژوهش در حیطه کودکان استثنایی. 3(3 و 4)، 245-264.
فرمانیان، ا.، و خلعتبری، ج. (1395). تأثیر درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر خودپنداره، تصویر تن و احساس تنهایی در بیماران اختلال هویت جنسی مونث. دومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در حوزه علوم تربیتی و روانشناسی و مطالعات اجتماعی ایران. 8 اسفند 1395، قم، ایران.
فروید، ز. (1914). پیش درآمدی بر خودشیفتگی. مترجم، حسین پاینده (1382)، تهران: ارغنون.
محمدی ‌کاجی، م. (1372). بررسی رابطه خویشتن پنداری با سطوح اضطراب در دانش آموزان دبیرستانی آموزش و پرورش منطقه هشت تهران، پایان­نامه کارشناسی ‌ارشد مشاوره. دانشکده روان­شناسی، دانشگاه آزاد واحد رودهن.
مومنی، ف.، شایگان‌منش، ز.، و آقاجانی، ط. (1399). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر خودپنداره و افسردگی افراد مبتلا به اختلال پرخوری. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. 63(6)، 3094-3086.
نداف، ح. (1394). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای مادران بر روابط والد فرزندی کودکان مبتلا به بیش فعالی. چهارمین کنفرانس بین المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماعی. 13 آذر 1394، فرانکفورت آلمان.