طراحی برنامه توانمندسازی شناختی- رفتاری مادران دارای کودک طیف اتیسم و اثربخشی آن بر بهبود تعامل با کودک

ودودی, ساجده; ارجمندنیا, علی اکبر; فکری, مریم

doi:10.22034/ceciranj.2021.250274.1460

طراحی برنامه توانمندسازی شناختی- رفتاری مادران دارای کودک طیف اتیسم و اثربخشی آن بر بهبود تعامل با کودک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترا گروه روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران

² دانشیار گروه روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران

³ دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره خانواده، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شهید بهشتی

10.22034/ceciranj.2021.250274.1460

چکیده

پژوهش حاضر با هدف طراحی و بررسی اثربخشی برنامه توانمندسازی شناختی- رفتاری مادران دارای کودک طیف اتیسم بر بهبود تعامل با کودک انجام شد. این پژوهش از نوع شبه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری 30 مادر داوطلب دارای کودک اوتیسم بود که به روش نمونه‌گیری به صورت در دسترس 24 مادر انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه 12 نفری آزمایش و کنترل جایگزین شدند. برنامه توانمندسازی شناختی- رفتاری مادران دارای فرزند مبتلا به طیف اتیسم طراحی و سپس برای گروه آزمایش اجرا شد. گروه آزمایش برنامه توانمندسازی شناختی- رفتاری را در 12 جلسه 90 دقیقهای دریافت کردند؛ درحالی‌ که گروه کنترل آموزشی دریافت نکرد. به منظور بررسی تأثیر برنامه توانمندسازی شناختی- رفتاری از مقیاس رابطه والد-کودک پیانتا (CPRS) استفاده شد. تحلیل دادهها با استفاده از روش تحلیل کواریانس در نرم افزار SPSS-22 نشان داد که توانمندسازی شناختی- رفتاری در کاهش میزان تعارض و وابستگی و افزایش نزدیکی مادران کودکان طیف اتیسم مؤثر بوده است (001/0P<). نتایج پژوهش نشان داد که برنامه توانمندسازی شناختی- رفتاری مادران باعث کاهش تعارض وابستگی و افزایش خردهمقیاس نزدیکی بین والد-کودک در روابطشان گردید. این مطالعه، نقش بسزایی در افزایش اطلاعات مرتبط با تعاملات والد-کودک، کودکان و نوجوانان مبتلا به اتیسم از طریق آموزش به والدین به ویژه مادران ایفا نموده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing a cognitive-behavioral empowerment program for mothers of children with autism spectrum disorder and its effectiveness on improving the interaction with the child

نویسندگان [English]

Sajedeh Vadoudi ¹
Ali akbar Arjmandnia ²
Maryam Fekri ³

¹ PhD. student of Psychology and Education for Exceptional Children Department, University of Tehran

² Associate Professor, Psychology and Education for Exceptional Children Department, University of Tehran

³ Master student of Family Counseling, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Shahid Beheshti University

چکیده [English]

The preset study aimed to design and investigate the effectiveness of cognitive-behavioral empowerment program on mothers of children with Autism Spectrum Disorder on improving the interaction with the child. this study was semi-experimental with pretest and posttest design, and control group. The statistical population was 30 volunteer mothers with autistic children from among whom 24 mothers were selected by convenience sampling method and were randomly assigned into experiment and control groups. The cognitive-behavioral empowerment program was designed and performed for the experiment group. The experiment group received a cognitive-behavioral empowerment program in 12 sessions of 90 minutes, while the control group did not receive training. Pianta Child-Parent Relationship Scale (CPRS) was used to investigate the effect of cognitive-behavioral empowerment program. Analysis of data by analysis of covariance in SPSS-22 showed that cognitive-behavioral empowerment was effective on reducing the conflicts and dependence and increasing intimacy between mothers and children with autism spectrum disorder (P<0.001). The results indicated that cognitive-behavioral empowerment program reduced the conflicts and dependency and increased the subscale of intimacy between the mother and the child. The present study played an important role in increasing information about the child-parent relationship in children and adolescents with Autism Spectrum Disorder through training the parents especially the mothers.

کلیدواژه‌ها [English]

Autism Disorder
Child-parent Relationship
Cognitive-behavioral Empowerment

مراجع

آقاجانی، س.، افروز، غ.، نریمانی، م.، غباری بناب، م.، و محسنپور، ز. (1394). اثر بخشی روش آموزشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در ارتقای تعامل مادر - کودک در مادران دانش آموزان کم توان ذهنی. فصلنامه کودکان استثنایی. 15(1)، 84-75.

آذر نیوشان، ب.، بهپژوه، ا.، و غباری بناب، ب. (1391). اثر بازی درمانی با رویکرد شناختی-رفتاری بر مشکلات رفتاری دانش آموزان کم توان ذهنی در دوره ابتدایی. فصلنامه کودکان استثنایی. 12(2)، 16-6.

ابارشی، ز.، طهماسیان، ک.، مظاهری، م.، و پناغی، ل. (1388). تأثیر آموزش برنامه ارتقای رشد روانی- اجتماعی کودک از طریق بهبود تعامل مادر- کودک بر خود اثرمندی والدگری و رابطه مادر و کودک زیر سه سال. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی. 3(3)، 58-49.

برجیس، م.، حکیم جوادی، م.، طاهر، م.، غلامعلی لواسانی، م.، حسین خانزاده، ع. (1392). مقایسه میزان نگرانی، امید و معنای زندگی در مادران کودکان مبتلا به اوتیسم، ناشنوایی و ناتوانی یادگیری، مجله ناتوانیهای یادگیری. 1(3)، 27-6.

به‌پژوه، ا. (1398). خانواده و کودکان با نیازهای ویژه (چاپ پنجم). تهران: انتشارات آوای نور.

حسین‌زاده، ز.، کاکاوند، ع.، و احمدی، ع. (1395). نقش واسطه‌ای ذهن‌آگاهی مادر و تاب‌آوری خانواده در رابطه بین مشکلات رفتاری کودک دارای اختلالات طیف اتیسم و بهزیستی روانشناختی مادر، روان‌شناسی افراد استثنایی. 6 (23)، 151-178.

خانجانی، ز.، هاشمی، ت.، پیماننیا، ب.، و آقاگلزاده، م. (1393). رابطه تعامل مادر- کودک در اضطراب جدایی و مدرسههراسی در کودکان. مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه. 3(25)، 231-140.

خانجانی، ز.، پیماننیا، ب.، و هاشمی، تورج. (1395). پیشبینی کیفیت تعامل مادر و کودک با انواع اختلالات اضطرابی در کودکان دبستانی با توجه به ویژگیهای فرهنگی مادران ایرانی، فصلنامه علمی اندیشههای نوین تربیتی. 12(2)، 260-239.

دهقانی، ی. (1395). بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر سلامت روان و باورهای غیرمنطقی مادران دارای فرزند مبتلا به اتیسم. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران. 26(135)، 87-98.

ریاحی، ف.، خواجهالدین، ن.، ایزدی مزیدی، س.، عشرتی، ط.، و نقدینسب، ل. (1390). تأثیر درمان حمایتی و شناختی رفتاری بر سلامت روان و باورهای غیرمنطقی مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال اوتیسم. مجله علمی پزشکی جندی شاپور. 10(6)، 645-637.

شیشه‌فر، س.، کاظمی، ف.، و پزشک، ش. (1396). اثربخشی آموزش واقعیت درمانی بر شادکامی و مسئولیت پذیری مادران کودکان درخودمانده. روانشناسی افراد استثنایی. 7(27)، 53-77.

شهرستانی، م.، کرمی، ا.، دوستکام، م.، و علی محمدی، ا. (1392). اثربخشی امید درمانی بر بهبود افسردگی و ابعاد کیفیت زندگی مادران کودکان کم‏توان‎ذهنی. روانشناسی افراد استثنایی. 3(9), 93-110.

عابدیشاپور آبادی، ث.، پورمحمدرضای تجریشی، م.، محمدخانی، پ.، و فرضی، م. (1391). اثربخشی برنامه گروهی والدگری مثبت بر رابطه مادر- کودک در کودکان با اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه. فصلنامه رواشناسی بالینی. 4(3)، 71-63.

عاشوری، م.، افروز، غ.، ارجمندنیا، ع.، پورمحمدرضای تجریشی، م.، غباریبناب، ب. (1394). اثربخشی برنامه والدگری مثبت بر خودکارآمدی والدینی و تعامل مادر-کودک دارای کم توانی هوشی. مجله دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد. 23(5)، 500-489.

عباسی، م.، نشاطدوست، ح.، آقامحمدیان شعرباف، ح. (1389). اثربخشی درمان تعامل والد-کودک بر کاهش نشانههای اختلال اضطرابی. فصلنامه روانشناسی بالینی. 2(6)، 57-47.

قاسمزاده، س. (1393)، طراحی برنامه بهبودبخشی روابط درون خانوادگی و ارزیابی اثربخشی آن بر رضایتمندی زوجیت، مهارت های فرزندپروری والدین و نشانههای بالینی اختلال رفتاری فرزندان، رساله دکتری. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران.

مامی، ش.، و امیریان، ک. (1394). تأثیر درمان گروهی شناختی رفتاری بر سلامت روان و باورهای غیرمنطقی مادران دارای فرزند مبتلا به اتیسم. مجله زن و مطالعات خانواده. 8(30)، 69-82.

معتمدی‌نیا، ز. (1395). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر سلامت روان و باورهای غیرمنطقی مادران دارای فرزند مبتلا به اتیسم، سومین کنفرانس بین المللی نوآوریهای اخیر در روانشناسی. مشاوره و علوم رفتاری، تهران، ایران.