اثربخشی تمرینات یکپارچه‌سازی حسی- حرکتی و توان‌بخشی شناختی رایانهای بر کارکردهای اجرایی (حافظه فعال، بازداری پاسخ و انعطاف‌پذیری شناختی) کودکان دارای کم‌توجهی بیش‌فعالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه فرهنگیان، گروه روانشناسی و علوم تربیتی، پردیس شهید مقصودی همدان، همدان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، روانشناسی عمومی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

3 کارشناسی ارشد، مشاوره مدرسه، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف اثربخشی تمرینات یکپارچه‌سازی حسی- حرکتی و توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر کارکردهای اجرایی (حافظه فعال، بازداری پاسخ و انعطاف‌پذیری شناختی) کودکان دارای کم­توجهی بیش­فعالی انجام شد. روش پژوهش از نوع نیمه­تجربی با پیش‌آزمون - پس‌آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه کودکان دارای اختلال کم­توجهی بیش­فعالی شهر همدان به تعداد 300 نفر در سال تحصیلی 1401-1400 در نظر گرفته شد. نمونه پژوهش 33 کودک دارای اختلال کم­توجهی بیش­فعالی بود که به روش در دسترس انتخاب و به روش تصادفی ساده به دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل (هر گروه 11 نفر) اختصاص یافت. ابزارهای این پژوهش شامل آزمون کارت‌های ویسکانسین (WCST)، آزمون ان بک (N-back) و آزمون تکلیف دوگانه استروپ (DTS) بود. داده­های پژوهش با مدل آماری تحلیل کوواریانس چندمتغیره و نرم­افزار آماری SPSS-26 انجام شد. میانگین نمرات انعطاف‌پذیری شناختی، حافظه فعال و بازداری پاسخ در دو نوبت اندازه‌گیری شد که نشان داد در پس‌آزمون میانگین نمرات انعطاف‌پذیری شناختی و بازداری پاسخ افزایش یافته و نمرات حافظه فعال کاهش پیدا کرده و در گروه کنترل تغییری مشاهده نشد. نتایج نشان داد که پس از کنترل اثر پیش‌آزمون بر پس‌آزمون برای مقایسه نمرات انعطاف‌پذیری شناختی، حافظه فعال و بازداری پاسخ در بین سه گروه در سطح خطای (05/0) تفاوت معنی‌داری وجود داشت. با توجه به جلسات و نتایج به‌دست آمده درمان توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای و تمرینات یکپارچه‌سازی حسی- حرکتی در بهبود انعطاف‌پذیری شناختی، حافظه فعال و بازداری پاسخ مؤثر بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effectiveness of sensory-motor integration exercises and computerized cognitive rehabilitation on executive functions (working memory, response inhibition and cognitive flexibility) in children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder

نویسندگان [English]

  • Daryoush Amini 1
  • Majid Almasi 2
  • Mohammadreza Noroozi Homayoon 3
1 Assistant Professor, Farhangian University, Department of Psychology and Educational Sciences, Shahid Maghsoudi university, Hamadan, Iran.
2 MA. student, General Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Zanjan University, Zanjan, Iran.
3 MA of School Counseling, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

The present study was conducted with the aim of examining the effectiveness of sensory-motor integration exercises and computerized cognitive rehabilitation on executive functions (working memory, response inhibition and cognitive flexibility) of children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD). The present research was a semi-experimental type with a pre-test-post-test design and a control group. The statistical population included all children suffering from ADHD in Hamedan City, numbering 300 people in the academic year of 2021-2022. The research sample consisted of 33 children with ADHD who were randomly assigned to two intervention groups and one control group (11 people in each group). The tools of this research included Wisconsin Cards Test (WCST), N-Back Test and Dual-Task Stroop (DTS). The interventions of this research included Captain Log's Computerized Cognitive Rehabilitation Protocol (CLCCRP) and sensory-motor integration training sessions. The collected data were analyzed using multivariate covariance model and SPSS26. The average scores of cognitive flexibility, active memory and response inhibition were measured on two occasions, which showed that in the post-test, the average scores of cognitive flexibility and response inhibition increased and active memory scores decreased, while no change was observed in the control group. The results showed that after controlling the effect of the pre-test on the post-test to compare the scores of cognitive flexibility, working memory and response inhibition among the three groups, there was a significant difference in the error level (0.05). According to the sessions and results obtained from computerized cognitive rehabilitation treatments and sensory-motor integration exercises were effective in improving cognitive flexibility, working memory and response inhibition.                  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive Flexibility
  • Working Memory
  • Response Inhibition
  • Computer Cognitive Rehabilitation
  • Sensorimotor Integration Exercises
ابراهیمی، ز.، عابدی، ا.، و آقایی، ع. (1400). تدوین الگوی والدگری مبتنی بر نظریه کارکردهای اجرایی و مقایسه اثربخشی آن با برنامه بارکلی بر کارکردهای اجرایی و رفتارهای یادگیری کودکان مبتلا به نقص­توجه/بیش­فعالی. مطالعات روان­شناسی بالینی. 11 (43)، 107-73.
ابراهیمی، م.، مهوش ورنوسفادرانی، ع.، حقگو، ح.، پورمحمدرضای تجریشی، م.، و دانایی‌فرد، ف. (1392). اثربخشی فعالیت‌های یکپارچگی حسی - حرکتی بر نشانه‌های اختلال نقص­توجه بیش­فعالی. پژوهش در علوم توانبخشی. 9 (2)، 231-220.
احمدی‌زاده، ز.، مخلصین، م.، رسول‌زاده، م.، یعقوبی، م.، و نوبریان، ف. (۱۳۹۵). بررسی ارتباط میان پردازش حسی و مهارت‌های حرکتی در کودکان فلج مغزی. ویژه­نامه توانبخشی. ۱۸(۲)، ۳۰۱-۲۹۵.
ارشم، س.، و رحمانی، ا. (1400). نقش هماهنگی حرکتی در پیش­بینی کارکردهای اجرایی و پیشرفت تحصیلی        دانش­آموزان دورۀ ابتدایی. فصلنامه علمی علوم حرکتی و رفتاری. 4(1)، 37-29.‎
اسمعیل‌زاده روزبهانی، آ.، بهروزی، ن.، امیدیان، م.، و مکتبی، غ. (1400). تأثیر توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر کارکردهای اجرایی و حل مسأله در دانش‌آموزان با اختلال یادگیری در ریاضی. توانمندسازی کودکان استثنایی. 12(4)، 98-87.
اکبری سرگری، ع.، و ساداتی فیروزآبادی، س. س. (1398). اثربخشی یکپارچگی حسی حرکتی بر مهارت‌های حرکتی درشت دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی. فصلنامه سلامت روان کودک. 6(4)، 252-241.‎
انتظاری، م.، عبدلی، ب.، و فارسی، ع. (1400). تأثیر دستکاری فعالیت سیستم دهلیزی بر حافظه فضایی دیداری کودکان بیش­فعال دارای نقص­توجه. فصلنامه علوم پیراپزشکی و توان‌بخشی. 10(1)، 57-46.
اوریادی، پ.، هادیان­فرد، ح.، و قاسمی، ن. (1399). اثربخشی توان‌بخشی شناختی مبتنی بر بازی‌های رایانه‌ای بر شدت علایم کودکان مبتلا ‌به اختلال نقص­توجه/بیش‌فعالی. فصلنامه کودکان استثنایی. ۲۰(۳)، ۴۹-۶۴.
بدری­بگه جان، س.، محمدی فیض­آبادی، ع.، شریفی درآمدی، پ.، و فتح­آبادی، ر. (1399). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه‌محور بر کارکردهای اجرایی کودکان مبتلا به ‌اختلال اُتیسم با عملکرد بالا. توانمندسازی کودکان استثنایی. 11(1)، 52-41.
بیرامی، م.، هاشمی، ت.، خانجانی، ز.، نعمتی، ف.، و رسول‌زاده، ح. (1400). اثر‌بخشی توانبخشی شناختی مبتنی بر کنترل حرکتی بر ارتقای کارکردهای اجرایی (انعطاف‌پذیری شناختی، حافظه فعال، زمان واکنش، بازداری پاسخ، توجه پایدار) در دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی. فصلنامه پژوهش­های نوین روانشناختی. 16(61)، 1082-1089.
پنجه­پور، ن.، پنجه­پور، ف.، و پنجه­پور، ف. (1395). بررسی اثربخشی درمان یکپارچگی حسی بر کارکردهای اجرایی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم. پنجمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی. تیر ماه 1395، تهران، ایران.
پیرخائفی، ع.، و اکبروند، ت. (1394). اثربخشی الگوی توان‌بخشی عصب روان‌شناختی یکپارچه‌سازی حسی بر بهبود کارکردهای اجرایی مغز کودکان دارای اختلال کمبود توجه بیش‌فعالی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی عصب روانشناسی. 1(1)، 40-26.
ترکی‌زاده، ف.، سلطانی، ا.، تجربه­کار، م.، منظری توکلی، ع.، و زارع‌زاده، م. (1399). اثربخشی آموزش توانایی‌های حرکتی بر کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال نقص­توجه/ بیش‌فعالی. مجله تحقیقات علوم رفتاری18(4)، 448-439.‎
تهرانی دوست، م.، رادگودرزی ، ر.، سپاسی، م.، و علاقبندراد، ج. (1382). نقایص کارکردهای اجرای در کودکان مبتلا به اختلال نقص­توجه ـ بیش­فعالی. تازه­های علوم شناختی. 5(1)، 9-1.
جعفری ندوشن، ف.، و زارع خورمیزی، ح. (1400). اثربخشی توان‌بخشی ‌شناختی حافظه بر بهبود کارکردهای اجرایی کودکان دارای نشانه‌های نارسایی توجه و بیش‌فعالی استان یزد. دوماهنامه علمی - پژوهشی طب توان‌بخشی. 10(2)، 345-332.
جهانگیری، د.، علیزاده، ح.، پزشک، ش.، و فرخی، ن. (1400). تدوین برنامه آموزشی انضباط مثبت و بررسی اثربخشی آن بر کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال نقص­توجه بیش‌فعالی. دوماهنامه علمی - پژوهشی طب توان‌بخشی. 10(2)، 257-246.
رضایی، م.، و سرداری، ب. (۱۳۹۹). اثربخشی مداخله ذهن­آگاهی بر بازداری پاسخ در کودکان با علایم نقص­توجه/بیش‌فعالی. فصلنامه علوم اعصاب شفای خاتم. ۹(۱)، 4۵-5۵.
رفیع­خواه م.، ارجمندنیا، ع.، شکوهی­یکتا، م.، حسن­زاده، س.، و مقدم‌زاده، ع. (1400). ساخت و اعتباریابی نسخه مقدماتی آزمون تصویری- رایانه­ای کارکردهای اجرایی. فصلنامه علمی- پژوهشی علوم روانشناختی. ۲۰(۱۰۴)، 1249-1235.‎
رنجبر، م.، حسن‌زاده، س.، و ارجمندنیا، ع. ا. (1399). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه­محور در ارتقاء کارکردهای اجرایی کودکان: مروری نظام‌دار بر پژوهش­های داخلی. تازه­های علوم شناختی22(1)، 136-128.‎
رنجبر، م.، حسن‌زاده، س.، و ارجمندنیا، ع. ا. (1399). بررسی تأثیر تکالیف توان‌بخشی شناختی مبتنی بر رایانه (رحا) بر فرآیندهای شناختی کودکان با اختلال کارکردهای اجرایی. فصلنامه عصب روانشناسی6(4)، 32-21.‎
زارع، ح.، و شریفی، ع. ا. (1396). تأثیر توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر بهبود عملکرد حافظه کاری و آینده‌نگر بیماران مبتلا به اسکلروزیس چندگانه. فصلنامه روانشناسی شناختی. ۵(۱)، ۱-10.
سلطانی کوهبنانی، س.، علیزاده، ح.، هاشمی، ژ.، صرامی، غ. ر.، و سلطانی کوهبانی، س. (1392). اثربخشی آموزش رایانه یار بر حافظه کاری بر بهبود کارکردهای اجرایی و عملکرد ریاضیات دانش‌آموزان با اختلال ریاضیات. تحقیقات علوم رفتاری. 3(11)، 2018-208.
سلطانی‌پور، م.، پرند، ا.، حسنی‌ابهریان، پ.، و شریف‌یزدی، س. (1400). تأثیر توان‌بخشی ‌‌‌شناختی مبتنی بر‌‌ رایانه بر بهبود کارکردهای اجرایی دانش‌‌‌آموزان دارای اختلال نارسایی‌‌‌توجه/ بیش­فعالی. فصلنامه روانشناسی شناختی. ۹(۲)، ۳۱-۴۳.
سنجابی، ا.، کرمی، ج.، و عیوضی، س. (1400). اثربخشی توان‌بخشی شناختی کارکردهای اجرایی بر ارتقاء عملکرد تحصیلی دانشجویان مشروطی دانشگاه رازی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی عصب روانشناسی. 7(1)، 36-23.
شهبازی، س.، حیرانی، ع.، و رحمانی، م. (1396). تأثیر فعالیت‌های یکپارچه‌سازی حسی- حرکتی در ترکیب با بازخورد بر تعادل کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی کودکان استثنایی. ۱۷(۱)، 97-110.
صفریزدی، ز.، و نجاتی، و. (1391). مقایسه تکانشگری و تصمیم‌گیری مخاطره‌آمیز افراد چاق با افراد دارای وزن عادی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین. 1(16)، 64-58.
عدمی، ز.، علیلو، م. م.، و نظری، م. ع. (۱۳۹۷). مقایسه ظرفیت حافظه کاری هیجانی افراد عادی با افراد دارای نشانه‌های اضطراب اجتماعی. تازه­های علوم شناختی. ۲۰(۴)، 45-35.
عظیمی، م.، مرادی، ع. ر.، و حسنی، ج. (۱۳۹۶). اثربخشی درمان شناختی-رفتاری (اجرای حضوری و اینترنتی) بر راهبردهای تنظیم هیجانی افراد با همبودی بی‌خوابی و افسردگی. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی. ۱۱(۱)، ۶۱-۴۹.
عیوضی، س.، یزدانبخش، ک.، و مرادی، آ. (1397). اثربخشی توانبخشی شناختی رایانه‌یار بر بهبود کارکرد اجرایی بازداری پاسخ در کودکان مبتلا به اختلال نارسایی‌توجه/بیش‌فعالی. فصلنامه عصب روانشناسی. 4(14)، 22-9.
فتاحی اندبیل، ا.، صابری، ه.، و کاظمی کواکی، ا. (1399). اثربخشی «نوروفیدبک» و «تحریک جریان مستقیم فراجمجمه­ای» بر کارکرد اجرایی بازداری پاسخ پسران 6 تا 11 سال دارای اختلال بیش­فعالی- نقص­توجه.  نشریه مدیریت ارتقای سلامت. 9(3)، 60-49.‎
قاسم‌پور، ل.، حسینی، ف.، و محمدزاده، ح. (1392). تأثیرات تمرینات یکپارچگی حسی- حرکتی بر رشد مهارت‌های حرکتی ظریف کودکان کم­توان ذهنی تربیت‌پذیر. مجله مطالعات ناتوانی. 3(1)، 36-27.
قمری گیوی، ح.، نادر، م.، و دهقانی، ف. (1393). بررسی اثربخشی توانبخشی شناختی در بازسازی کارکردهای اجرایی بیماران وسواسی ـ جبری. مطالعات روان­شناسی بالینی. 4(16)، 128- 101.
کارگر شورکی، ق.، ملک‌پور، م.، و احمدی، غ. ر. (1389). بررسی اثربخشی آموزش مهارت­های حرکتی ظریف بر یادگیری مفاهیم ریاضی در کودکان دارای اختلافات یادگیری ریاضی پایه سوم تا پنجم شهرستان میبد. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی. 4(3)، 126-105.
کمال‌الدینی، س. ش.، دمهری، ف.، و عزیزی، م. (1399). اثربخشی توان‌بخشی شناختی مبتنی بر رایانه بر مشکلات رفتاری و کارکردهای اجرایی نوجوانان بزهکار. روانشناسی فرهنگی. 4(1)، 224-206.
کیانی­زاده، ر.، استکی، م.، و حسنی، ف. (1399). بررسی تأثیر نوروفیدبک آلفا بر کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال نقص­توجه و بیش‌فعالی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد.  63(5)، 2923-2914.
کیانی، ژ.، مرادی، ع. ر.، کدیور، پ.، حسن­آبادی، ح. ر.، کرامتی، ه.، و عفت­پناه، م. (1400). ﻃﺮاﺣﯽ، ﺗﺪوین و روایاﺑﯽ برنامه‌ی آموزشی - توانمندسازی شناختی مبتنی بر ذهن­آگاهی برای بهبود کارکردهای اجرایی در کودکان دارای اختلال       نقص­توجه/ بیش­فعالی. فصلنامه روانشناسی شناختی. ۹(۱)، ۱-۲۰.
گنجی، م. (۱۳۹۶). آسیب­شناسی روانی بر اساس DSM-5. تهران: نشر ساوالان.
لیاقت، ر.، باقری کریمی، ا.، بیات، س.، و مللی، م. (1396).  اثربخشی درمان یکپارچه­سازی حسی بر عملکرد حافظه فعال و سرعت پردازش کودکان مبتلا به نقص­توجه و بیش­فعالی، کنفرانس بین­المللی فرهنگ آسیب­شناسی روانی و تربیت، دوره 1، دانشگاه الزهرا.
مسیبی، ن.، و میرمهدی، س. ر. (1396). اثربخشی بازتوانی شناختی رایانه‌ای (CRT) بر بهبود حافظه‌ی کاری و کاهش نقص­توجه مستمر در کودکان با نقص­توجه/ بیش­فعالی (ADHD). فصلنامه علمی - پژوهشی روش­ها و مدل­های روانشناختی. 8 (29)، 105-124.
مطهری موید، و.، عسگری، م.، و قرباغی، ث. (1394). اثربخشی مداخلات یکپارچگی حسی مبتنی بر گروه، بر توجه،       بیش­فعالی و تکانشگری دانش­آموزان مقطع ابتدایی با اختلال نقص­توجه- بیش­فعالی. روان­شناسی بالینی. 7(3)، 11-20.
مظفری، م.، مهری­نژاد، س. ا.، پیوسته‌گر، م، و سلطانی، س. (۱۳۹۹). مقایسه اختلال شناختی در افراد با یا بدون پیشینه آسیب مغزی تروماتیک شدید. مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان. ۲۹(۳)، 22-33.
نظربلند، ن.، نوحه­گری، ا.، و صادقی فیروزآبادی، و. (1398). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر حافظه فعال، توجه پایدار و عملکرد ریاضی کودکان دچار اختلال‌های طیف اُتیسم. فصلنامه روان­شناسی کاربردی13(2)، 293-271.‎
همتی، م. ج.، ساجدی، ف.، واحدی، م.، و حقگو، ح. ا. (1400). اثر‌بخشی آموزش حافظه فعال بر کارکرد‌های اجرایی کودکان با اختلال طیف اتیسم با عملکرد بالا. دوماهنامه کومش. ۲۳(۲)، 233-۲41.
یاوری‌برحق طلب، ا.، عسگری، پ.، نادری، ف.، و حیدری، ع. ر. (1400). بررسی اثر توان‌بخشی شناختی بر عملکردهای اجرایی (بازداری پاسخ و برنامه­ریزی) کودکان دارای اختلال نقص­توجه و بیش­فعالی. دوماهنامه علمی - پژوهشی طب توان‌بخشی. 10(1)، 157-146.