مقایسه اثربخشی نقاشی‌درمانی، گل‌درمانی و روش تلفیقی خانواده‌محور، کودک‌محور بر تنظیم هیجان کودکان با اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

2 استادیار گروه روانشناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

3 دانشیار گروه روانشناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

4 استادیار گروه روانشناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

چکیده

این پژوهش با هدف مقایسه اثربخشی نقاشی­درمانی، گل­درمانی و روش تلفیقی بر تنظیم هیجان کودکان با اختلال کم­توجهی- بیش ­فعالی  انجام گرفت. روش تحقیق در این پژوهش آزمایشی از نوع تک ­آزمودنی با طرح ABA  بود. جامعه آماری شامل تمامی کودکان 8 تا 11 سال بود که در سال تحصیلی 1400- 1399 در مراکز ویژه بیش ­فعالی شهر تهران حضور داشتند، تعداد این کودکان 14 نفر بود. از بین آنها تعداد 6 کودک دارای اختلال کم ­توجهی- بیش ­فعالی (سه پسر و سه دختر) بر اساس ملاک­های ورود و خروج و به شیوه نمونه­ گیری هدفمند گزینش شده و به صورت تصادفی در سه گروه 2 نفری قرار داده ­شدند. مداخلات نقاشی­ درمانی، گل­ درمانی و روش تلفیقی برای هر کودک طبق برنامه بازی­ درمانی کودک­ محور با رویکرد لندرث و براتون (2006)، به صورت 2 جلسه (یک ساعته) در هفته و به مدت 2 ماه طی 8 هفته (16 جلسه) اجرا گردید. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه تنظیم هیجان (ERQ) و سیاهه تنظیم هیجان (ERC) بود. تحلیل دیداری داده ­ها در دو سطح درون­ موقعیتی و بین ­موقعیتی بر اساس سه شاخص سطح یا طراز، روند و تغییرپذیری انجام گرفت. یافته­های پژوهش نشان داد که مداخلات نقاشی ­درمانی، گل­ درمانی و روش تلفیقی بر تنظیم هیجان کودکان با اختلال کم ­توجهی- بیش فعالی تأثیر معناداری داشته و تأثیر این برنامه در مرحله پیگیری نیز پایدار بوده است. با توجه به یافته ­های پژوهش می­توان نتیجه گرفت که مداخلات ­درمانی (نقاشی­ درمانی، گل ­درمانی و روش تلفیقی) قادر است سبب افزایش تنظیم هیجان کودکان با اختلال کم ­توجهی- بیش­ فعالی شود. بنابراین، این مداخلات را می­توان به­ عنوان درمان­های مفید و کاربردی برای این کودکان درنظر گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effectiveness of the painting therapy, clay therapy and combined methods of family-centered, child-centered on emotion regulation for children with attention deficit/ hyperactivity disorder

نویسندگان [English]

  • Saloumeh Sakha 1
  • Mohammad Mozafari 2
  • Siamak Samani 3
  • Sajad Aminimanesh 4
1 Ph.D. Student in Psychology and and Education of Exceptional Children, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
2 Assistant Professor in Psychology, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
3 Associate Professor in Psychology, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
4 Assistant Professor in Psychology, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study was the effectiveness of the painting therapy, clay therapy and combined methods on emotion regulation for children with Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder (ADHD). Research method in this study was single-subject of AB experimental designs. The study population consisted of all children aged 8 to 11 years that attended special centers centers hyperactivity in Tehran in the academic year 2020-2021, from whom 14 children were selected. From among them, 6 children with ADHD (three boys and three girls) were selected based on entry and exit criteria by purposive sampling and randomly assigned to three groups of two. Interventions included the painting therapy, clay therapy and combined methods for each child, according to the child-centered play therapy program with Landers and Bratton Approach (2006) were conducted in 2 sessions (one hour) per week and for 2 months during 8 weeks (16 sessions). The research instrument was a Emotion Regulation Questionnaire (ERQ) and Emotion Regulation Checklist (ERC). Data visual analysis were performed at both within subject and intersubject levels based on three indicators of level, trend and variability. The results showed that the painting therapy, clay therapy and combined method interventions were effective on emotion regulation for children with attention deficit/ hyperactivity disorder and the effect of this program in the follow-up phase has been Stable.  Based on the findings, it can be concluded that interventions (painting therapy, clay therapy and combined methods) can increase the emotion regulation of children with ADHD. Therefore, these interventions can be considered as the useful and applicational treatments for these children.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • emotion regulation
  • family centered-child centered
  • combined method
  • clay therapy
  • painting therapy
اعتمادی، ا.، گیتی پسند، ز.، و مرادی، م. (1392). اثربخشی درمان گروهی راه­حل­مدار بر کاهش تعارضات مادر- دختر در مادران. فصلنامه مشاوره و روان درمانی خانواد. 3(4)، 588-565.
بخشایش، ع. ر.، و میرحسینی، ر. ا. (1393). اثربخشی بازی­درمانی بر کاهش علائم اختلال بیش­فعالی/ کمبودتوجه (ADHD) و بهبود عملکرد تحصیلی کودکان. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام. 22 (6)، 13-1.
براتون، س.، لندرث، گ. ل.، کلام، ت.، و بلاکارد، س. ر. (2006). بهبود رابطة والد و کودک از طریق بازی: کتابچة راهنمای درمانگران، (جلد دوم). ترجمه جواد محمودی قرانی، سعیده سادات مصطفوی، نرگس علیرضایی (1391). تهران: نشر قطره.
حسن­پور، ف.، جلالی، م. ر.، شعیری، م. ر.، و خزایی، م. (1392). تأثیر کار با گل بر پرخاشگری کودکان دبستانی. فصلنامه روان شناسی بالینی. 3(10)، 153-140.
دلاور، ع. (1396). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.
دبیر، م.، اسدزاده، ح.، و حاتمی، ح. ر. (1399). آموزش بازی­درمانی مبتنی بر رابطۀ والد-کودک (مطابق الگوی لندرث) به مادران و اثربخشی آن در حل مشکلات رفتاری فرزندان دانش­آموز آنان. فصلنامه خانواده و پژوهش. 17(1)، 102-83.
دمهری، ف.، سعیدمنش، م.، و رزبان، ش. (1398). بررسی اثربخشی هنردرمانی مبتنی بر رویکرد نقاشی بر مشکلات رفتار خوردن و ناسازگاری کودکان شهر ملایر. مجله مطالعات ناتوانی. 16(9)، 6-1.
سخا، س. (1399). مقایسه اثربخشی نقاشی­درمانی، گل­درمانی و روش تلفیقی بر تکانشگری، تنظیم­هیجان و تاب­آوری کودکان بیش­فعال_ نقص­توجه. پایان­نامه دکتری تخصصی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز.
شوشتری، م.، عابدی، ا.، گلشنی منزه، ف.، و اهرمی، ر. (1390). اثربخشی مداخلات زودهنگام مبتنی بر بازی­های کودک­محور بر میزان بیش­فعالی – تکانشگری کودکان پیش­دبستانی. فصلنامه روان­شناسی افراد استثنایی. 1(2)، 118-103.
شیفر، چ. ا.، و کداسن، ه. ج. (2003). 101 تکنیک بازی درمانی (جلد اول). چاپ چهارم. ترجمه الهه محمد اسماعیل (1398). تهران: نشر دانژه.
عباسلو، ف. (1399). تأثیر آموزش بازی­درمانی مبتنی بر رابطه والد- کودک (CPRT) به مادران بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به ADHD. مجله علمی پژوهان. 18(4)، 38-31.
فراری‌، آ. ا. (1997). نقاشی کودکان و مفاهیم آن (چاپ چهاردهم). ترجمه عبدالرضا صرافان (1398). تهران: دستان.
فرخزادی، ف.، خواجوند خوشلی، ا.، محمدی، م. ر.، اکبرفهیمی، م.، و علی بیگی، ن. (1397). بررسی اثربخشی تنظیم هیجان بر علائم کم­توجهی- بیش­فعالی در کودکان 7-14 ساله. فصلنامه کودکان استثنایی. 18(4)، 116-101.
فرید، ا.، و نجف­زاده، ع. (1396). اثربخشی نقاشی­درمانی بر اختلال نقص توجه– بیش­فعالی (ADHD) دانش­آموزان مقطع ابتدایی مدارس عادی (ارزیابی معلمان). فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار. 24(5)، 358-353.
کاظمی، م. ر.، محمدی، م. ر.، و آخوندزاده، ش. (1390). مقایسه اثر دارویی آمانتادین و متیل فنیدیت در کودکان و نوجوانان با اختلال نقص­توجه/بیش­فعالی: یک مطالعه کارآزمایی بالینی دوسوکور. فصلنامه علمی پژوهشی ابن سینا. 14(3)، 16-10.
گنجی، م.، و گنجی، ح. (1395). آسیب شناسی روانی بر اساس DSM-5. تهران: نشر ساوالان.
محمد اسماعیل، ا. (1396). بازی­درمانی: نظریه­ها، روش­ها و کاربردهای بالینی (چاپ چهارم). تهران: انتشارات دانژه.
مومنی، خ.، و شلانی، ب. (1395). اثربخشی ترسیم­گری گروهی بر کاهش پرخاشگری دانش­آموزان فزون­کنش- پرخاشگر.      روان­شناسی تحولی: روان شناسان ایرانی. 13(49)، 77-71.
معرف، س.، و سهرابی شگفتی، ن. (1396). مقایسه اثربخشی روش        بازی­درمانی با گل­درمانی در درمان نقص­توجه کودکان دبستانی. مجله دست آوردهای روان شناختی. 4، 24(2)، 80-65.
محمودی، م.، برجعلی، ا.، علیزاده، ح.، غباری بناب، ب.، اختیاری، ح.، و اکبری زردخانه، س. (1395). تنظیم هیجان در کودکان با اختلال یادگیری و کودکان عادی. پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی. 4(13)، 84-69.
نعمت­خواه، م.، حسین خانزاده، ع.؛  و کافی ماسوله، م. (1395). اثربخشی گِل­بازی بر کاهش پرخاشگری پسران مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون­کنشی. مجله مطالعات ناتوانی. 6، 158-163.
ون‌فلیت، ر.، سیوولک، آ.، و اسنیسسک، س. (2010). بازی‌درمانی کودک‌محور. مترجم مریم قریشی (1395). تهران: نشر فارابی.